Περί Καρανβαλιού σήμερα ο λόγος
Μια γιορτή χαράς και ξεφαντώματος. Μάκσες τζιαι "πελλόμασκες", γλέντι και χορός, τραγούδι, καλή καρδιά και παρελάσεις.
Με άλλα λόγια μια διαφορετική μέρα, μια μέρα που μας αποσπά από την καθημερινότητα, με τα πολιτικά, κοινωνικά και άλλα καθημερινά προβλήματα.
Υπάρχει σχέση καρναβαλιού και αποκριάς;
Ποια είναι όμως η ρίζα αυτής όμορφης και αγαπημένης γιορτής; Και πόση σχέση έχει με την Αποκριά;
Κάποιοι λένε ότι έχει τις ρίζες της στη Ρώμη και ότι η λέξη είναι σύνθετη και προέρχεται από τις λατινικές κάρνα και βάλι. Το κάρνε σημαίνει «κρέας» και το «βάλλι» σημαίνει χορός που μας παραπέμπουν μόνο εν μέρει σε κάποιες πτυχές των εκδηλώσεων όπως π.χ. αυτή της Απόκρεω, δηλ. της αποχής από το κρέας- που κι αυτή όμως έχει προστεθεί πολύ αργότερα ( 6ο μχ αιώνα).
Και όμως τα πράγματα δεν είναι έτσι.
Διότι αν είναι έτσι, τότε πως δικαιολογούνται οι άλλες πτυχές των λαϊκών εκδηλώσεων που εντάσσονται μέσα στα πλαίσια της γιορτής και που είναι η άκρατη ευθυμία, οι μεταμφιέσεις, η γενική ευωχία, οι αθυροστομίες, οι βωμολοχίες, ο αχαλίνωτος ερωτισμός και η καύση του βασιλιά καρνάβαλου;
Αυτά δεν έχουν καμία σχέση με τον χριστιανισμό, ο οποίος τα απαγόρευσε κιόλας, αντικαθιστώντας τα με νηστεία, δηλαδή αποχή από όλα αυτά αρχίζοντας από το κρέας. Και αυτό ισχύει για 40 μέρες.
Άρα, το πρώτο κρατούμενο, είναι ότι δεν είναι χριστιανική γιορτή.
Άλλωστε, καθημερινά, αυτές τις μέρες, ο ραδιοσταθμός της Πειραϊκής Εκκλησίας καλεί τον κόσμο σε αποχή από τις καρναβαλίστικες εκδηλώσεις, με το σύνθημα «Το καρναβάλι βλάπτει σοβαρά τη ψυχή μας»…
Ουσιαστικά τα καρναβάλια είναι μια καθαρά πανάρχαια ελληνική γιορτή αφιερωμένη στον Απόλλωνα, ήταν η γιορτή της απολλώνιας και προαπολλώνιας γονιμοποιητικής λατρείας της γης, των ζώων και των ανθρώπων, που αρκετοί λαοί υιοθέτησαν –ιδιαίτερα οι Ρωμαίοι- και στη συνέχεια την... οικειοποιήθηκαν εκμεταλλευόμενοι και το γεγονός ότι για πολλούς αιώνες αυτή η γιορτή ήταν απαγορευμένη για τους ίδιους τους Έλληνες από τη θρησκεία του χριστιανισμού.
Από πού πορέρχεται λοιπόν;
Ας πάρουμε το πρώτο συνθετικό της λέξης: ο Κάρνος ήταν πανάρχαιος θεός στη Λακωνία και τη Μεσσηνία ήταν γιος του Δία και της Ευρώπης και ανατράφηκε σύμφωνα με τη Ελληνική μυθολογία, από την Λητώ και τον Απόλλωνα ο οποίος του δίδαξε την μαντική τέχνη στο ιερό του άλσος στην Ίδα της Τροίας. Με την επικράτηση των Δωριέων στη Πελοπόννησο, ταυτίστηκε με τον Απόλλωνα στο οποίον προστέθηκε το επίθετο Κάρνειος.
Οι Σπαρτιάτες ιδιαίτερα αλλά και οι όπου γης Δωριείς τιμούσαν με μεγαλοπρέπεια τον Κάρνειο Απόλλωνα κατά τον μήνα Καρνείονα, γιορτάζοντας την αναγέννηση της φύσης και την γονιμότητα. Διοργάνωναν πολυήμερες εκδηλώσεις και αγώνες ο νικητής των οποίων λεγόταν Καρνεονίκης.
Παράλληλα, ο Πλούταρχος αλλά κι ο Ησύχιος κάνουν αναφορά για ένα εύθυμο χορό –τον Γερανό- στο βωμό του Απόλλωνα στη Δήλο. Πανομοιότυπο χορό κατέγραψε τη δεκαετία του 30 στη Πάρο και τη Σύρο ο λαογράφος Αντ. Κεραμόπουλος (Ημερολόγιο Μεγάλης Ελλάδος) τον οποίο χόρευαν άντρες και γυναίκες μαζί στις αποκριές, με ιδιαίτερη ευθυμία, άφθονες βωμολοχίες και ερωτικά πειράγματα. Τον χορό αυτό τον έλεγαν «Αγέρανον»...
Σε διάφορα μέρη της Ελλάδας ακόμη και σήμερα γίνονται παρόμοιες «τελετές».
Στην Κύπρο
Στη Κύπρο τώρα τα πιο παλιά χρόνια πριν την «βιομηχανοποίηση» και τον «εκμοντερνισμό» όπου οι εκδηλώσεις είχα ένα πιο λαϊκό χαρακτήρα, κυρίαρχο στοιχείο ήταν οι μουτσούνες, οι αθυροστομίες και τα πειράγματα.
Στα χωριά και την ύπαιθρο οι άνθρωποι ξεχνούσαν για λίγο τη σκληρή ζωή και τα αυστηρά έθιμα και επιδίδονταν σε ολονύχτια ξεφαντώματα με οινοποσίες, κρεατοφαγία και αχαλίνωτες συμπεριφορές, ανεξήγητες και σε πλήρη αντίθεση με τα αυστηρά ήθη και τις κλειστές μικρές κοινωνίες (πχ των χωριών των 500 και των 1000 κατοίκων).
Οι μάσκες ή μασκαράδες, έτσι έλεγαν τους μεταμφιεσμένους πολλά χρόνια προτού καν αρχίσουν οι εισαγωγές μασκών- βιομηχανοποιημένων προσωπείων- ήταν γενικό φαινόμενο, κάτι σαν «επιδημία». Μικροί, μεγάλοι επιδίδονταν με μεγάλη εφορία και διάθεση σε ευφάνταστες, στιγμιαίες και αυτοσχέδιες μεταμφιέσεις. Μ’ αυτές τις μεταμφιέσεις προσπαθούσαν έστω και για λίγο να γίνουν ακριβώς το αντίθετο απ’ αυτό που ήταν στην πραγματικότητα. Παράλληλα, κι αυτό ήταν κάτι σαν... νομοτέλεια η γυναίκα ντυνόταν άντρας κι ο άντρας γυναίκα.
Τα «υλικά» που χρησιμοποιούσαν ήταν παλιά ρούχα, σεντόνια, κουρελούδες, μαξιλάρια, προβιές και κέρατα ζώων και γενικά υλικά άμεσα συνυφασμένα με την καθημερινή τους ζωή.
Για την αλλοίωση των χαρακτηριστικών του προσώπου χρησιμοποιούσαν *μούζιν, *χολλά, λεπτά διαφανή υφάσματα, ψεύτικα μουστάκια ή γένια και απομιμήσεις κοσμημάτων, στήθους κλπ. Άντρες συνήθως ντύνονταν οι μεγάλες σε ηλικία γυναίκες πολλές από αυτές, οι πιο τολμηρές, έχωναν στο παντελόνι ή την βράκα μεγάλο αγγούρι έτσι που εξωτερικά να δίνει την εντύπωση του αντρικού μορίου.
Στο τραπέζι της διασκέδασης οι συνδαιτυμόνες επιδίδονταν στο τραγούδι – κυρίως ερωτικά- και στα *τσιαττιστά ερωτικά, σκωπτικά και αθυρόστομα (*μυλλωμένα όπως τα έλεγαν).
Άντεξε στους αιώνες και στην πολεμική
Το καρναβάλι, με την πραγματική του έννοια, άντεξε μέσα στους αιώνες, παρά την πολεμική που δέχθηκε.
Η προσπάθεια να χειραγωγηθούν αυτά τα πανάρχαια έθιμα, ιδίως από την εποχή της πτώσης του Βυζαντίου -οπότε η Εκκλησία είχε (από τα οθωμανικά φιρμάνια) αναγορευθεί ως η μόνη συντεταγμένη εξουσία των "ραγιάδων"- φθάνοντας στο αποκορύφωμά της με την ίδρυση του νέου ελληνικού κράτους.
Ωστόσο, τούτη η προσπάθεια "ιδεολογικής και θρησκοληπτικής αποκάθαρσης" προσέκρουε πάντοτε στα έθιμα της Αποκριάς. Κι ο λόγος δεν είναι μόνον η πανάρχαια διονυσιακή της προέλευση: μη λησμονούμε πως η διονυσιακή λατρεία είναι και τούτη θρησκευτική λατρεία, που ακόμη και στην "πολιτειακή θρησκεία" των αρχαίων Ελλήνων προστατευόταν από τα θέσμια της πόλεως και της επίσημης θρησκείας, διότι επέτρεπε την εκτόνωση, μέσω της μυσταγωγίας του διονυσιακού πόθου και πάθους, των καταπιεσμένων συναισθημάτων του λαού. Η διονυσιακή λατρεία της γέννησης και του θανάτου, μεταλλάχθηκε στην πορεία των αιώνων κι ιδιαίτερα στα μεσαιωνικά χρόνια –ένθεν κι ένθεν της διχασμένης Εκκλησίας Καθολικών κι Ορθοδόξων- ως μοναδική έκφραση των καταπιεσμένων χωρικών και δουλοπάροικων κατά των ισχυρών και της Εκκλησίας, που τους αφαίμασσαν.
Δεν είναι απροσδιόνυσο που σε όλα τα καρναβάλια, ένα από τα κύρια διακομωδούμενα πρόσωπα είναι οι ιερείς.
Είναι φανερό γιατί η Εκκλησία σπεύδει πρωτίστως να ασκήσει την υποβολιμαία δράση της στα αυθεντικά θεμέλια του λαϊκού πολιτισμού, και να παγιώσει το δικαίωμα της παρεμβατικότητάς της. Ένα δικαίωμα που θα φθάνει de facto έως και την "ιδιώνυμη ποινικοποίηση" κάθε συμπεριφοράς που θα θεωρείται αντισυμβατική κι αντιθετική. Η Εκκλησία δεν έχει πάψει αναίσχυντα κι ανυπόστατα να διακηρύσσει πως υπάρχει μία ντετερμινιστική και αναπόσπαστη σύνδεση λαϊκού πολιτισμού και θρησκείας, πασχίζοντας να "διορθώσει" ή να εξαλείψει όσα στοιχεία του διαφεύγουν του φρονηματισμού της.
Με άλλα λόγια, η αποκριά δεν έχει καμία σχέση με το καρναβάλι.
Έγινε κι εδώ ότι έγινε και με άλλες αρχαίες γιορτές. Η χριστιανική εκκλησία τοποθέτησε στην ίδια ημερομηνία μια δική της γιορτή για να ξεκόψει το λαό από τα παλιά του έθιμα.
14 σχόλια:
Καλημέρα Μιχάλη μου,
Πολύ ενδιαφέρουσα η ανάρτηση σου. Και να μη ξεχνάμε ότι τις Απόκριες στην Κύπρο τις λέμε και "Σήκωσες".
Καλές Σήκωσες λοιπόν σου εύχομαι.
ΣΩΣΤΟΣ1!
Μπορεί οι άνθρωποι να κρύβονται πίσω από τις μάσκες για λίγες μέρες και να το γλεντάνε ,αυτοί που κρύβονται ολόχρονα πίσω από τα ράσα?
@ Meropi
Ναι, συμφωνώ και ήταν παράληψη μου που δεν αναφέρθηκα στις «Σήκωσες».
Ευτυχώς όμως το πρόβλεψες εσύ και έκανες τη σχετική αναφορά που συμπληρώνει τη δική μου, όπως και το «κόψιμο της μούττης» της Σαρακοστής που αναφέρθηκε η Σταλαματιά.
@ stalamatia
Μακάρι το πρόβλημα να ήταν μόνο εκείνοι που κρύβονται ολόχρονα πίσω από τα ράσα.
Κάποιοι είναι πάντοτε κρυμμένοι πίσω από τις μάσκες της υποκρισίας…
@ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΕΡΤΗΣ
Να είσαι καλά και σε ευχαριστώ για την επίσκεψη.
Μπήκα και στο δικό σου χώρο, είναι πολύ διαφωτιστικός.
Επίκαιρη και άκρως ενδιαφέρουσα η ανάρτησή σου Μιχάλη.
Εκείνο που διαφαίνεται είναι ότι η Εκκλησία ανέκαθεν φρόντιζε να ενοχοποιεί τον λαό για τις εκδηλώσεις χαράς και γλεντιού.Με κάθε τρόπο επεδίωκε να καταστέλλει αυτή τη διάθεση για να μπορεί να ελέγχει και να έχει κοντά το ποίμνιό της.
Καλό Τριήμερο!
Αγαπητή Εύα Νεοκλέους
Χαίρομαι που η ανάρτηση αυτή είναι ενδιαφέρουσα.
Έχω την άποψη ότι πολλά από αυτά που αναφέρω είναι άγνωστα στον πολλή κόσμο, γι αυτό άλλωστε έκρινα σκόπιμο να γράψω όσα έγραψα (και υπάρχουν και άλλα που δεν τα έγραψα λόγω χώρου).
Θα έλεγα ότι πλέον δεν διαφαίνεται, αλλά αποτελεί γεγονός ότι η Εκκλησία φρόντισε (από την πρώτη περίοδο της Ιεράς Εξέτασης τον καιρό του Βυζαντίου) να καταστέλλει με κάθε μέσο και τρόπο τις λαϊκές εκδηλώσεις.
Μπορεί να ακούγεται ακραίο αλλά τείνω να καταλήξω ότι ο χριστιανισμός είναι στο τέλος -τέλος (στην ουσία του δηλαδή) άρνηση της ζωής και λατρεία του θανάτου.
Είναι μια θανατολάγνα θρησκεία.
Με προκάλυμμα τη ζωή μιλά συνέχεια για το θάνατο, για το θάνατο του… «παλιού ανθρώπου» και τη γέννηση του νέου.
Το θάνατο του παλιού κόσμου και τη μετάβαση στον νέο (μετά θάνατον) κόσμο.
Άραγε είναι τυχαία η καύχηση του ότι νίκησε το θάνατο αλλά όσοι ασπάζονται αυτή τη θεωρία τρέμουν σαν πουλάκια μπροστά στο θάνατο;
Δεν είναι μια κραυγαλέα αντίφαση αυτή;
Και κυρίως, όπως όλες οι διδασκαλίες τους χριστιανισμού, δεν αντιφάσκει ως προς την ίδια τη φύση του ανθρώπου, που στο κάτω κάτω αυτή τη φύση την έδωσε ο ίδιος ο δημιουργός θεός (Ιεχωβά);
Πιστεύω ότι δεν έχει εφευρεθεί στον κόσμο πιο αντιφατική θεωρία από τον χριστιανισμό. Και αυτή η αντίφαση αρχίζει από τα ιερά βιβλία και φτάνει μέχρι την προφορική παράδοση αλλά και την καθημερινή πρακτική των χριστιανών.
Και με όλα αυτά, εύχομαι
Καλό Τριήμερο!!!
Νομίζω πως υπάρχει μια αντίφαση: ενώ το "Θανάτω θάνατον πατήσας" και η κατανίκηση του θανάτου υμνείται από τον χριστιανισμό, από την άλλη προβάλλεται περισσότερο ο φόβος του θανάτου.Η καλλιέργεια αυτού του φόβου και η υπερπροβολή της άρνησης της ζωής ερμηνεύονται όπως αναφέρεις.Συμφωνώ μαζί σου.
Βρήκα ενδιαφέρον ένα πιο παλιό άρθρο του συγγραφέα Θεόδωρου Γρηγοριάδη για το καρναβάλι. Δες στο: http://teogrigoriadis.blogspot.com/2009/02/blog-post_27.html
Νομίζω συνδέεται και με το άρθρο σου.
Σε ευχαριστώ για την παραπομπή.
Προσθέτει και συμπληρώνει τα όσα λέγονται τόσο από μένα όσο και από τη Μερόπη και τη Σταλαματιά σχετικά με αυτή τη γιορτή και την εξέλιξη της.
Φυσικά ενίσταμαι για το γεγονός, ότι δε γίνεται πουθενά αναφορά στο Καρναβάλι Λεμεσού, αλλά αν είναι να φωτιστεί, για ακόμη μία φορά, μία σκοτεινή θρησκευτική σελίδα της Ιστορίας, ας είναι... :)
Καλές Σήκωσες
Αγαπητή Λεμέσια
Ο λόγος που δεν αναφέρθηκα στη Λεμεσό, είναι διότι πρόκειται για μια νέα, σύγχρονη εκδοχή (βιομηχανοποιημένη τη λένε κάποιοι – και δεν λέγεται με αρνητική έννοια) του καρναβαλιού.
Σκοπός της δικής μου ανάρτησης είναι να δείξω την πραγματική καταγωγή των καρναβαλιών η οποία δεν έχει σχέση ούτε με την αποκριά ούτε με τον χριστιανισμό.
Ουδείς ψόγος προς την αγαπημένη μας Λεμεσό :-)))
Πολλά και ενδιαφέροντα αυτά που λες και κυρίως χρωματισμένα με έναν παράδοξο τρόπο. Ενώ μέχρι τώρα έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στα έθιμα του εκκλησιαστικού κύκλου επιβιώσεις τών αρχαιοελληνικών εθίμων, εσύ κοιτάζεις το πράγμα από μια άλλη σκοπιά. Όχι αυτήν του μετασχηματισμού και της εξέλιξης, αλλά του αποκλεισμού και της υπερίσχυσης. Σεβαστή προσέγγιση. Όχι δηλαδή "συγκρητική" ( εκ του συγκρητισμός), αλλά συγκριτική.
Όντως, μπορεί κάποιος να προσεγγίσει την διαδοχή με όρους αντιπαλότητας, κατανοώντας την εξέλιξη ως επικράτηση του ενός έναντι του άλλου. Η δυναμική ωστόσο του λαϊκού πολιτισμού, (" ήθη και έθιμα") δεν έχει να κάνει με δόγματα και θρησκείες. Είναι κάτι το βαθύτερα εξελικτικό, και αν θέλεις, θα μπορούσαμέ με τους ίδιους όρους της εξέλιξης να ισχυριστούμε ότι και το ελληνικό δωδεκάθεο, "έντυσε" ανάλογα συνήθειες και λατρείες που προϋπήρξαν του ελληνικού δωδεκαθέου.
Δεν νομίζω να μπορούμε να δούμε το θέμα άλλοσπως παρά με συγκρητολογικό τρόπο. Ας προσπαθήσω να φέρω εδώ κάποια παραδείγματα:
Κατα τον Ανθεστηρίωνα μήνα (Φλεβάρης) η τρίτη μέρα ("Χύτροι") ήταν αφιερωμένη στους νεκρούς. Αντίστοιχα, σήμερα, τον ίδιο μήνα έχουμε, ως γνωστόν, τα λεγόμενα "Ψυχοσάββατα". Κατα τη διάρκεια των Χύτρων, οι Έλληνες πρόσφεραν στον Χθόνιο Ερμή πανσπερμίες μέσα σε χύτρες (σιτάρι, ρόδι, σταφίδες, μέλι), ποιώντας ανάμνηση του Δευκαλίωνος και της Πύρρας και των νεκρών που χάθηκαν προκατακλυσμικά. Αντίστοιχα, σήμερα οι Έλληνες προσφέρουν κόλλυβα εις ανάμνηση των προσφιλών τους νεκρών (μάλιστα σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας "ψυχάρια" λέγονται οι πεταλούδες του Ψυχοσαββάτου, που θεωρούνται ότι είναι οι ψυχές όσων οι δικοί τους δεν τους θυμήθηκαν). Επίσης, μια Κυριακή τον μήνα αυτό είναι αφιερωμένη στους πρωτόπλαστους.
Το να εξηγήσει τώρα κάποιος αιτιοκρατικά των ύπαρξη αυτών των παράλληλων εθίμων είναι ένα θέμα. Το να αξιολογεί τη συμβολή των δεύτέρων στην διατήρηση των πρώτων, ένα άλλο, ίσως όμως να υπάρχει και μια διαφορετική επροσέγγιση που πιθανόν να τα αναγάγει όλα στην διαχρονικότητα και παγκοσμιότητα των ανθρώπινων ψυχικών αναγκών και αισθημάτων που πιθανόν να προκαλεί η αναγέννηση της φύσης, κατα το πέρασμα από τον χειμώνα στην άνοιξη.
Πάμε τώρα στο θέμα των καρναβαλιών που θίγεις και στο οποίο θεωρώ ότι υποτιμήθηκε η Ρωμαϊκή περίοδος στην εξέταση του μετασχηματισμού των εθίμων στα οποία αναφέρεσαι. ( ειρήσθω εν παρόδω, ότι τα ρωμαϊκά έθιμα ήταν τα έθιμα των κατακτητών -μετά την ρωμαϊκή κατάκτηση της Ελλάδας- και θα μπορούθσε κάποιος να υιοθετήσει κάλλιστα το σκεπτικο σου περί αποκλεισμού, αντιπαλότητας και επικράτησης).
Ο Φεβρουάριος μήνας στη Ρώμη(εκ του Februare που θα πεί "εξαγνίζω") , ήταν κι αυτός αφιερωμένος στους νεκρούς (19-21η μέρα). Πέραν από τα Φουρνακάλια και τα Κυρηνάλια, το μήνα αυτό λάμβαναν χώρα τα λεγόμενα Λουπερκάλια (εκ του lupus που σημαίνει λύκος-Λούπερκαλ ονομαζόταν επίσης τοπ σπήλαιο πάνω στον Παλατίνο λόφο, όπου ο Ρωμύλος και ο Ρέμος γαλουχούντο από μια λύκαινα) προς τιμήν του γενάρχη των Ρωμαίων Φαύνου. Βλέπεις λοιπόν ότι και στην Ρώμη και στην αρχαία Ελλάδα και στην σύγχρονη, τον μήνα αυτό τιμούνται οι γενάρχες: Δευκαλίωνας-Αδάμ-Φαύνος. Μετα τον εκχριστιανισμό της Ρώμης, λάμβαναν χώρα το μήνα αυτό και τα λεγόμενα Κρίστια, τα οποία ήταν κάτι σαν τις δικές μας "σήκωσες",΄οπότε και οτιδήποτε το αρτίσιμο απομακρύνεται (΄"σηκώνεται") από το τραπέζι. Στα πλαίσια αυτών των εορτών του "εξαγνισμού" (Februare) αποχαιρετούσαν και το κρέας: carne-vale (το κρέας φεύγει). Και εδώ έχουμε και τον διάλογο των ρωμαϊκών εθίμων με τα ελληνικά και τα " εξ αμάξης λοιδορούμενα" των διονυσιακών πομπών στα οποία πολύ σωστά αναφέρθηκες.
Στο σημείο αυτό να πούμε ότι η κυπριακή παράδοση παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον καθότι μερικά ξεχασμένα στον ελληνικό χώρο έθιμα π.χ οι "αιώρες"(κούνιες τις οποίες κρεμούσαν στα δέντρα κατα τον Ανθεστηρίωνα μήνα προς τιμήν μιας απαγχονισθείσας νεαρής κόρης στην Αττική μετά από χρησμό του μαντείου των Δελφών), είναι οι σημερινές "σούσες", πολύ διαδομένο έθιμο μέχρι πριν μερικά χρόνια, το οποίο συνηθιζόταν και κατα τη διάρκεια της εβδομάδας της Λαμπρής.
Επιστρέφουμε όμως, στον διάλογο του λαϊκού πολιτισμού Ελλάδας-Ρώμης στο χωνευτήρι του Βυζαντίου/ Στο Βυζάντιο, Λουπερκάλια ονομάζονταν τα μακελλαρικά (των κρεοπωλών)ιπποδρόμκια του Φεβρουαρίου που οργανώνονταν την τελευταία εβδομάδα της Απόκρεω στην Κωσταντινούπολη. (Όπως αναφέρει μάλιστα ο Κωσταντίνος ο Πορφυρογέννητος, μετά το "Μακελλαρικόν", και κατα τη διάρκεια της Σαρακοστής, ο ιππόδρομος δεν λειτουργούσε). Στο Μακελλαρικό, μετά την τρίτη αρματοδρομία, οι Δήμοι τραγουδούσαν αντιφωνικά ενώπιον του Αυτοκράτορα το :
"ίδε το έαρ το γλυκύν πάλιν επανατέλλει/ χαραν υγείαν και ζωήν και την ευημερίαν,/ανδραγαθίαν εκ Θεού τω βασιλεί Ρωμαίων/ και νίκην θεοδώρητον κατά των πολεμίων".
Όπως καταλαβαίνεις δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με έναν εκκλησιολογικό κύκλο αλλά οι εορτασμοί αυτοί είναι άμεσα συνυφασμένοι με τον ερχομό της άνοιξης και την κυκλική αναγέννηση των φυσικών στοιχείων και τη συνέχιση της ζωής με σταθερούς ρυθμούς. Τα νεότερα χρόνια, χαραχτηριστικό είναι ένα έθιμο που συνηθιζόταν στην Κύπρο κατα τα νεότερα χρόνια (στην Αραδίππου αν δεν απατώμαι), κατα το οποίο, το πρωϊ της Καθαράς Δευτέρας, ένας μεταμφιεσμένος υποδυόταν τον πεθαμένο και άλλοι "πεθαμένοι" τον περιέφεραν στον δρόμο μοιρολογώντας τον, μέχρι να γυρίζουν όλα τα σοκάκια και τις γειτονιές, οπότε και ο πεθαμένος ανασταίνετο. Βλέπεις λοιπόν, πως στον λαϊκό πολιτισμό , ή δημοτική παράδοση αν θέλεις, της Κύπρου έγινε ένας συδυασμός του μασκαρέματος, της ανάμνησης των νεκρών, και της ανάστασης (αναγέννησης της φύσης). Θα μπορούσα να γράφω για ώρες για τον μετασχηματισμό των εθίμων και την προσαρμογή τους σε νέα εθνικά και θρησκευτικά δεδομένα. Μια εξέταση μαγευτική και πολύ σαγηνευτική τω όντι. Όπως βέβαια και η δική σου , που κινείται βέβαια κάθετα και καταδικαστικά, είναι συνεπής ωστόσο στις ξεκάθαρες συντεταγμένες της σκέψης σου, τόσο καιρό που σε διαβάζω.
Καλό στάδιο σε όλους.
Φλώρα
Αγαπητή Φλώρα
Σε ευχαριστώ για τον κόπο που έκανες να γράψεις αυτό το εκτενές κείμενο με το οποίο δίνεις τη δική σου οπτική γύρω από το ζήτημα, αλλά και για την πληθώρα πληροφοριών που δίνεις.
Σε πολλά σημεία της ανάλυσης δεν θα διαφωνήσω.
Θα σχολιάσω την ουσία των πραγμάτων καθώς και το ότι αυτά που γράφω είναι χρωματισμένα με έναν παράδοξο τρόπο.
Μετασχηματισμός ή αποκλεισμός;
Αναφερόμενοι στον ελληνικό χώρο, σίγουρα έχουμε μια σειρά ηθών και εθίμων που έχουν μια συνέχεια μέσα στους αιώνες.
Μόνο που αυτή η συνέχεια έχει έναν εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα.
Αναφέρεσαι σε διάφορες προχριστιανικές γιορτές που φαίνεται να έχουν μια συνέχεια μέχρι σήμερα.
Επιγραμματικά θα αναφέρω η χριστιανική θρησκεία κράτησε τις μέρες των παλιών γιορτών, δίνοντας τους όμως το δικό της περιεχόμενο. Και αυτό, άλλωστε δεν είναι καθόλου τυχαίο, αφού η χριστιανική θεώρηση πραγμάτων είναι εντελώς διαφορετική από την αρχαιοελληνική.
Κάπου λες ότι κάτι ανάλογο έγινε και με την προ 12θεου θρησκεία και κατά τους ρωμαϊκούς χρόνους. Δεκτό κι αυτό αλλά έχει μια διαφορά. Δεν άλλαξαν πολλά πράγματα ως προς την ουσία, δεδομένου ότι ο φυσιολατρικός χαρακτήρας των θρησκειών αυτών δεν άλλαζε στην ουσία του.
Όπως λένε και οι θεολόγοι, ο χριστιανισμός «ανανοηματοδότησε» αυτές γιορτές.
Πολλές μάλιστα έχουν αντικατασταθεί και η αντικατάσταση αυτή έγινε με συγκεκριμένη μέθοδο. Π.χ. μπορεί να φαίνεται αθώα η αλλαγή της γιορτής της ημέρας της γέννησης του θεού Ήλιου και η αντικατάσταση της με τη γέννηση του Χριστού στις 25 Δεκεμβρίου.
Όμως έχει αλλάξει η ουσία της γιορτής.
Είναι επίσης γεγονός ότι η ελληνική ορθοδοξία, κράτησε αρκετές συνήθειες, μερικές από τις οποίες αναφέρεις, κόλλυβα κλπ. Αυτό έγινε για να δώσει την εντύπωση στον κόσμο της εποχής ότι κρατούσε τη συνήθεια του.
Στη ρωμαϊκή περίοδο έγιναν αρκετές αλλαγές. Ήταν όμως μέσα στο προηγούμενο πνεύμα. Ας μη ξεχνούμε ότι ο ελληνικός και ο ρωμαϊκός πολιτισμός είχαν πολλά κοινά. Είχαν το ίδιο πάνθεον – αρχικά – το οποίο σταδιακά διαφοροποιήθηκε και επεκτάθηκε και με λατρείες αυτοκρατόρων.
Επαναλαμβάνω ότι η ουσία (για μένα) της υπόθεσης είναι η εντελώς διαφορετική κοσμοθεωρία των δύο κόσμων, του προχριστιανικού και του μεταχριστιανικού.
Το καρναβάλι είχε τη δική του μορφή, τη Διονυσιακή που στη ρωμαϊκή περίοδο εμβολιάστηκε με όσα αναφέρεις.
Ο χριστιανισμός όμως, το απαγόρευσε, δεν το «ανανοηματοδότησε».
Ήδη αναφέρθηκα στο σλόγκαν του εκκλησιαστικού σταθμού ότι «το καρναβάλι βλάπτει σοβαρά την ψυχή μας».
Στη θέση αυτού του καρναβαλιού, η εκκλησία ήρθε και έβαλε νηστείες.
Αυτό στη δική μου οπτική δεν αποτελεί συνέχεια. Αποτελεί διακοπή και αντικατάσταση του με κάτι άλλο.
Όσον αφορά την Κύπρο, συμφωνώ ότι υπάρχουν έθιμα που έρχονται από πολύ μακριά. Τα Πάσχα, πέραν αυτών που αναφέρεις, είναι και οι φλαούνες, που κανένας απλός άνθρωπος δεν ξέρει από πού προήλθαν. Έχουν συνδεθεί με το Πάσχα, χωρίς να γνωρίζουμε καν ότι ήταν ένα έδεσμα αφιερωμένο στον Απόλλωνα.
Κλείνω με ένα σχόλιο για την τελευταία παράγραφο, που θεωρώ ότι είναι η πεμπτουσία του ζητήματος.
Λες ότι
«δεν έχουμε να κάνουμε μόνο με έναν εκκλησιολογικό κύκλο αλλά οι εορτασμοί αυτοί είναι άμεσα συνυφασμένοι με τον ερχομό της άνοιξης και την κυκλική αναγέννηση των φυσικών στοιχείων και τη συνέχιση της ζωής με σταθερούς ρυθμούς».
Και ρωτώ, τα έθιμα που έχουν αντικατασταθεί από την εκκλησία, έχουν να κάνουν με αυτό τον χαρακτήρα; Η δική μου απάντηση είναι καθόλου.
Το Πάσχα π.χ. υμνούμε την αναγέννηση της φύσης ή την ανάσταση του Ιησού, με ότι αυτό συνεπάγεται;
Σε ποιο σημείο της η χριστιανική θρησκεία υμνεί τη φύση; Τα πάντα επικεντρώνονται στο πρόσωπο του θεού (με τη χριστιανική έννοια).
Η κάθετη και καταδικαστική – όπως αναφέρεις – προσέγγιση μου, δεν είναι δική μου επιλογή. Βασίζεται σε μια σειρά γεγονότα που η εκκλησία επέβαλε.
Και η επιβολή έγινε με διατάγματα, με εκτελέσεις, με βίαιη αποκοπή από τις παλιές συνήθειες. Δεν έγινε με την αγιαστούρα. Υπάρχουν και τα διατάγματα αλλά και οι ιστορικές αναφορές επί τούτων.
Και δεν είναι τυχαίο ότι η Εκκλησία έχει μια σειρά αναθεματισμών για την ελληνική αντίληψη πραγμάτων.
Απολογούμαι αν δεν στάθηκα σε όλα τα σημεία που αναφέρεις, αλλά προσπάθησα (και λόγω χρόνου) να επικεντρωθώ στην ουσία, όπως την αντιλαμβάνομαι.
Να είσαι καλά και χάρηκα που πέρασες από το χώρο μου, αλλά και το ότι με διαβάζεις, έστω και αν διαφωνούμε – όπως αντιλαμβάνομαι – σε πολλά σημεία.
Ελπίζω να σε βλέπουμε πιο συχνά.
Δημοσίευση σχολίου