ΤΟ ΕΝΩΤΙΚΟ ΔΗΜΟΨΗΦΙΣΜΑ ΤΟΥ 1950

Στις 15 Ιανουαρίου 1950 πραγματοποιήθηκε στην Κύπρο δημοψήφισμα υπέρ της Ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα.

Όλα ξεκίνησαν μετά την άρνηση της Δεξιάς και της Εθναρχίας να αποδεχτούν πρόταση του ΑΚΕΛ για κοινή προσπάθεια συλλογής υπογραφών καταδίκης της Βρετανίας να αποδεχθεί το δικαίωμα των Κυπρίων να αποφασίσουν για το μέλλον τους.

Η Αριστερά προχώρησε μόνη της στην συλλογή υπογραφών και σε αντιπερισπασμό η Εκκλησία με εισήγηση του μητροπολίτη Κιτίου Μακάριου (αργότερα αρχιεπίσκοπος και πρόεδρος της Κ.Δ.) εξήγγειλε τη διενέργεια δημοψηφίσματος.

Αν και θεωρώ ότι η στροφή του ΑΚΕΛ στο στόχο της Ένωσης ήταν λανθασμένος, παραθέτω ένα άρθρο του Δρα Γιώργου Λεβέντη* που δημοσιεύθηκε στη «Σημερινή» 15/1/2011 με τίτλο «Κύπρος: Το ενωτικό δημοψήφισμα που έγινε με υπογραφές».

Στο άρθρο γίνεται μια αδρή αλλά κατατοπιστική αναφορά για τις δραστηριότητες των δύο παρατάξεων εκείνες τις ημέρες αλλά και στο πώς έβλεπαν οι Βρετανοί τις δύο παρατάξεις.

***

Μέσα από μια διαδικασία συγκέντρωσης υπογραφών, η οποία έμεινε γνωστή ως το ενωτικό δημοψήφισμα και που διεξήχθη σε δύο συνεχόμενες Κυριακές, στις 15 και 22 του Γενάρη 1950, το σύνολο σχεδόν των Ελλήνων της Κύπρου υπέγραψαν υπέρ της ένωσης της ιδιαίτερής τους πατρίδας με την Ελλάδα.

Για την ακρίβεια, συγκεντρώθηκαν 215.108 υπογραφές, επί συνόλου 224.757 ατόμων που είχαν δικαίωμα ψήφου. Το εκπληκτικό αυτό ποσοστό αντιπροσώπευε το 95,7% του εκλογικού σώματος. Ας σημειωθεί ότι υπέρ της ένωσης υπέγραψαν και αρκετοί Τουρκοκύπριοι.

Στο σημερινό άρθρο εξετάζονται ορισμένες πτυχές της εκλογικής διαδικασίας του δημοψηφίσματος, με βάση την έκθεση τού τότε Βρετανού διοικητή της επαρχίας Λεμεσού Αrthur Frederick John Reddaway**. Δέκα ημέρες μετά την ολοκλήρωση του δημοψηφίσματος, ο Αrthur Reddaway υποβάλλει προς τον Αποικιακό Γραμματέα του Κυβερνείου της Λευκωσίας δεκασέλιδη έκθεση, περιγράφοντας τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν στην επαρχία του λίγο πριν, αλλά και μετά τη διεξαγωγή του δημοψηφίσματος.

Η εκτίμηση του κυβερνήτη Αndrew Wright, όπως διατυπώθηκε σε συνοδευτική της έκθεσης επιστολή του προς τον υπουργό Αποικιών Αrthur Creech Jones, ήταν ότι η έκθεση του Reddaway εξέθετε με αξιέπαινη σαφήνεια τόσο την πραγματική σειρά των γεγονότων κατά τη διάρκεια του μήνα όσο και τη στάση της Δεξιάς αλλά και της Αριστεράς σχετικά με τη συγκέντρωση των υπογραφών, που ολοκληρώθηκε στις 22 του Γενάρη.

Αν και η έκθεση αναφέρεται σε γεγονότα (που διαδραματίστηκαν) στην επαρχία Λεμεσού, σημειώνει ο κυβερνήτης, μπορεί δίκαια να θεωρηθεί ότι αντιπροσωπεύει την κατάσταση (που επικρατούσε) σε όλο το νησί κατά τη διάρκεια του προηγούμενου μήνα (εμπιστευτική επιστολή τού κυβερνήτη, 13 του Φλεβάρη 1950).

Ας σημειώσουμε ότι ο Reddaway, απόφοιτος του Πανεπιστημίου του Reading, υπηρετούσε στην αποικιακή διοίκηση στην Κύπρο από το 1938 και το 1950 που είχε τη διοίκηση της επαρχίας Λεμεσού ήταν μόλις 33 χρονών.

Στο διάστημα των δώδεκα πρώτων ημερών του 1950, η πόλη της Λεμεσού γνώρισε επτά και η επαρχία της 98 συγκεντρώσεις υπέρ του ενωτικού δημοψηφίσματος. Από αυτές, 81 οργανώθηκαν από τη Δεξιά και 24 από την Αριστερά.

Ενδεικτικά ο Reddaway αναφέρει ότι με βάση τα δεδομένα της Κύπρου, ο τόνος των ομιλιών της Δεξιάς ήταν ήπιος και όχι έντονα αντι-βρετανικός.

Ενώ για τους ομιλητές της Αριστεράς σημειώνει ότι ήταν σαφώς πιο προκλητικοί και υβριστικοί, αλλά και πάλι δεν έφθαναν τα συνηθισμένα τους επίπεδα συμπεριφοράς.

Ο Βρετανός διοικητής πρόσθεσε ότι δεν αντιμετώπισε επικρίσεις αναφορικά με την

απόφασή του να μην επιτρέψει άλλες συναντήσεις μετά τις 12 του μήνα.

Ανέφερε, μάλιστα, ότι αυτή του η απόφαση καλωσορίστηκε από τη Δεξιά και τη μετριοπαθή κοινή γνώμη, και συνέβαλε στο να μειωθεί ο καλπάζων ενθουσιασμός. Ο Reddaway έφθασε μέχρι του σημείου να ισχυριστεί ότι επειδή η αποικιακή κυβέρνηση έδειξε να είναι διατεθειμένη να λάβει σοβαρά υπόψη την πιθανότητα προκλήσεως ταραχών με αφορμή το δημοψήφισμα, η Δεξιά «συνετίστηκε» και ότι πιθανόν στο μέλλον θα σκέφτονταν λίγο περισσότερο τους κινδύνους που εμπερικλείονται, πριν αρχίσουν διαδηλώσεις σε παγκύπρια κλίμακα.

Μολαταύτα, ο Βρετανός διοικητής παρατήρησε ότι γνωστοί εθνικιστές του Εθναρχικού Συμβουλίου παρευρέθησαν σε εκδήλωση της Αριστεράς και επευφήμησαν τις ομιλίες τού αριστερού δημάρχου της Λεμεσού και του επαρχιακού γραμματέα του ΑΚΕΛ.

Με σαφή ειρωνική διάθεση, ο Reddaway διερωτήθη αν οι εθνικιστές ηγέτες δρ Σωκράτης Τορναρίτης και δρ Μάριος Τριτοφτίδης επεφύλαξαν τα θερμότερά τους χειροκροτήματα για την ακόλουθη παρατήρηση του δημάρχου Λεμεσού:

«Ξέρουμε ότι αν η ένωση πραγματοποιηθεί σήμερα, εμείς (οι αριστεροί) θα είμαστε οι πρώτοι που θα εξοριστούμε, θα φυλακιστούμε και θα δολοφονηθούμε».

Αν σκεφθεί κανείς ότι σύμφωνα με τα στοιχεία της Μητρόπολης Κιτίου, το εκλογικό σώμα της πόλης της Λεμεσού ήταν το 1950 μόλις γύρω στα 13.000 άτομα (όπως θα δούμε παρακάτω ο ακριβής αριθμός είναι δύσκολο να εξακριβωθεί), οι 2.500 περίπου παρευρεθέντες στην ενωτική εκδήλωση της Αριστεράς αποτελούσαν ήδη το 20% των ψηφοφόρων.

Η βρετανική έκθεση παρατηρεί ότι παρά το γεγονός ότι η συγκέντρωση ήταν οργανωμένη από την Αριστερά, υπήρχαν στο ακροατήριο αρκετοί εθνικιστές. Παρά την αναγνώριση του πηγαίου ενθουσιασμού, που ήταν άλλωστε πασιφανής στις πόλεις, και της σύμπνοιας που επεκράτησε ανάμεσα σε Δεξιά και Αριστερά για το δημοψήφισμα, οι Βρετανοί αποικιοκράτες κατηγόρησαν και την Εκκλησία και την Αριστερά για άσκηση πίεσης στους ανυποψίαστους ψηφοφόρους της κυπριακής υπαίθρου.

Ο Reddaway αναφέρει ότι όσοι από τους κυβερνητικούς υπαλλήλους της υπαίθρου, μουκτάρηδες (κοινοτάρχες) και χωροφύλακες των χωριών αρνήθηκαν να υπογράψουν (στο δημοψήφισμα) βρέθηκαν σε αρκετά δυσάρεστη θέση, για να προσθέσει, φοβάμαι ότι αν δεν έχει πετύχει τίποτα άλλο με το δημοψήφισμα, η Εθναρχία έχει τουλάχιστον πετύχει να προκαλέσει έχθρα εναντίον ενός αριθμού ευυπόληπτων και πιστών υποστηρικτών της κυβέρνησης στην ύπαιθρο. Θα είναι απίθανο να αφήσουν οι ταραξίες στα χωριά τέτοια συναισθήματα να πεθάνουν.

* Ιστορικός, ερευνητής στο Κing’s College του Πανεπιστημίου του Λονδίνου.

** Οι εμφάσεις στο κείμενο είναι δικές μου.

***

Θεωρώ ότι αυτή η συνοπτική παρουσίαση του δρ. Λεβέντη αποκρούει και καταρρίπτει κατηγορίες εναντίον της Αριστεράς και ειδικά του ΑΚΕΛ ότι ουδέποτε αγωνίστηκε για τους εθνικούς στόχους των Ε/κυπρίων καθώς και την προπαγάνδα περί ανθελληνισμού.

Με την πρώτη ευκαιρία θα αναρτήσω μελέτη του Αδάμ Αδάμαντος (επιφανούς στελέχους του ΑΚΕΛ και δημάρχου Αμμοχώστου) για τον Ελληνισμό.

Και πρέπει να σημειωθεί ότι Αδάμαντος παρά την αγάπη του για την Ελλάδα τάχθηκε εναντίον της γραμμής για Ένωση για συγκεκριμένους λόγους και αποβλήθηκε από το κόμμα.

Το σημειώνω αυτό για να φανεί ότι τα πράγματα ποτέ δεν είναι μονοδιάστατα και δεν πρέπει να κρίνονται έτσι.