ΗΘΗ ΚΑΙ ΕΘΙΜΑ ΤΟΥ ΚΥΠΡΙΑΚΟΥ ΠΑΣΧΑ

Στην Κύπρο αν και τα βασικά έθιμα του Πάσχα είναι παντού τα ίδια, υπάρχουν κάποιες ιδιαιτερότητες που τις συναντούμε σε κάθε επαρχία.

Θα προσπαθήσουμε με τη βοήθεια του http://blogthea.gr να δούμε σε γενικές γραμμές ποια έθιμα υπάρχουν σε κάθε περιοχή.

Στα χωριά της Κερύνειας

Τα μεγαλύτερα παιδιά πήγαιναν μια δυό μέρες πριν από το Σάββατο του Λαζάρου στην θάλασσα και έβγαζαν «πογιά». Η μπογιά είναι ένα είδος φυτών που φυτρώνουν στους βράχους που σκεπάζονται από την θάλασσα.

Τα φυτά αυτά έχουν την ιδιότητα να βγάζουν χυμό τέτοιο που να βάφουν τα αυγά σε χρώμα κόκκινο βαθύ. Εκεί λοιπόν που πήγαιναν να πουν το τραγούδι του Λαζάρου έπαιρναν μαζί τους απ’ αυτή την μπογιά κι έδιναν στη νοικοκυρά λίγη, για το βάψιμο των Λαμπριάτικων αυγών. Εκείνη τους έδινε αυγά ή χρήματα.

Σε άλλα χωριά μαζεύουν Λιζάρι ένα φυτό δηλαδή που η ρίζα του περιέχει βαθυκόκκινη χρωστική ουσία για το βάψιμο των αυγών.

Είναι με άλλα λόγια μια παρόμοια διαδικασία που χρησιμοποιούν οι κάτοικοι των μη παραθαλάσσιων περιοχών που χρησιμοποιούν για το βάψιμο των αυγών διάφορα είδη φυτών.

Την Κυριακή των Βαΐων ή της Ελιάς όπως χαρακτηριστικά λέγεται η τελευταία Κυριακή πριν από το Πάσχα,σ υνηθίζεται να παίρνει ο κόσμος κλαδάκια ελιάς σε μικρά μικρά δέματα στην εκκλησία. Εκεί παραμένουν μέχρι την ημέρα της Αναλήψεως. Αγιάζονται έτσι τα κλαδιά της ελιάς και τα φύλλα χρησιμοποιούνται για το κάπνισμαν, έθιμο που ακόμα παραμένει σε πολλά σπίτια μέχρι σήμερα.

Σε χωριά της Μαραθάσας

 Σε διάφορα χωριά της Μαραθάσας έφτιαχναν το εφταλοϊτικον φαϊν, δηλαδή φαγητό από εφτά νηστίσιμα είδη, μαζί και το λάδι που κατά τις υπόλοιπες μέρες της Αγίας Εβδομάδας, απαγορεύεται. (Το έθιμο αυτό θυμίζει τα πολυσπόρια των αρχαίων).

Το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης που τελείται η Σταύρωση του Χριστού, λέγονται στις εκκλησίες τα 12 Ευαγγέλια. Κάτω από το αναλόγιο στο οποίο τοποθετείται το Ευαγγέλιο βάζουν μπουκάλες με νερό οι πιστοί, για να αγιαστεί. Το αγιασμένο αυτό νερό το πίνουν για το φθόνο, όταν έχουν πονοκέφαλο και για άλλες αρρώστιες. Το χρησιμοποιούν επίσης για να κάνουν προζύμι για το ζύμωμα των Πασχαλινών ψωμιών. Στο χωριό Ξυλιάτο τοποθετούνται σε καλάθια δύο μπουκάλες, μια με κρασί και μια με νερό και τα βάζουν κάτω από τα 12 Ευαγγέλια.

Το κρασί πίνεται «κατανήστικα» όταν κάποιος είναι άρρωστος και με το αγιασμένο νερό πλάθεται προζύμι που με αυτό ζυμώνουν τις φλαούνες.

Η Κότσιηνη Πέφτη

Στην Κύπρο είναι συνηθισμένη η φράση «Την Κότσιηνη Πέφτη» για την οποία πολλοί δεν ξέρουν τι σημαίνει.

Η Μεγάλη Πέμπτη λέγεται και Κοτσιηνόπεφτη γιατί αυτή την μέρα βάφονταν τα κόκκινα αυγά. Το έθιμο αυτό μεταφέρθηκε σιγά-σιγά στο Μεγάλο Σάββατο.

Στη Κύπρο η παράδοση λέει ότι τα κόκκινα αυγά βάφτηκαν έτσι από το αίμα του Χριστού που έσταξε από το μέτωπο του όταν του φόρεσαν το ακάνθινο στεφάνι.

Βέβαια το αυγό είναι σύμβολο της ζωής και στην περίπτωση της Ανάστασης συμβολίζει τη νέα ζωή, δηλαδή την ανάσταση εκ νεκρών του Χριστού.

Και το τσούγκρισμα συμβολίζει την έξοδο της ζωής από αυτά μετά το σπάσιμο τους.

Παλαιότερα στην Κύπρο κατά την Μεγάλη Πέμπτη δεν εργάζονταν οι σιδηρουργοί γιατί από τους επαγγελματίες αυτούς είχε ζητήσει όπως επιστεύετο ο Πιλάτος τρία καρφιά για την Σταύρωση και αυτοί όχι μόνον τα έφτιαξαν, αλλά είχαν φτιάξει και περισσότερα.

Στην επαρχία Λεμεσού

Ένα άλλο έθιμο της Μεγάλης Πέμπτης σε μερικά χωριά της επαρχίας Λεμεσού, όπως στην Πάχνα, το Βουνί, το Κοιλάνι, το Πέρα – Πεδί , τα Μανδριά, την Κουκά, την Τριμίκλινη κ.α είναι το ζύμωμα των πατροπαράδοτων αρκατένων.

Τα αρκατένα είναι παξιμάδια που σαν βάση έχουν τον αρκάτη, ειδικό προζύμι δηλαδή που βγαίνει απο ρεβίθια. Δεν μπορούσε να νοηθεί Πάσχα στα χωριά αυτά χωρίς «παξιμαδκιές» όπως κοινά λεγόντουσαν.

Μεγάλη Παρασκευή

Τη Μεγάλη Παρασκευή στολίζεται με λουλούδια ο Επιτάφιος.

Το στόλισμα του Επιταφίου και γενικά η όλη τελετή θυμίζει την αρχαία γιορτή των Κυπρίων τα Αδώνια, στην οποία απαντώνται και άλλα στοιχεία της χριστιανικής θρησκείας, όπως λ.χ. η Ανάσταση του Λαζάρου.

Οι κάτοικοι των ορεινών χωριών συνηθίζουν να παίρνουν στον επιτάφιο τα γνωστά αγριολούλουδα που μοιάζουν πολύ με τη λεβάντα , τις μυροφόρες. Και τις θεωρούν απαραίτητες για το στόλισμα του Επιταφίου, ίσως προς ανάμνηση των Μυροφόρων, αλλά και για το γλυκύ, λεπτό άρωμα τους.

Πολύ βασικό αρωματικό φυτό της Κύπρου στο στόλισμα του Επιταφίου ήταν η μυρσίνη, η μερσινιά όπως τη λέει ο λαός. Αποτελούσε τη βάση, τον κορμό του στολισμού, πάνω στον οποίο στήριζαν τα υπόλοιπα λουλούδια.

Το βράδυ οι εκκλησίες πλημμυρίζουν απο κόσμο. Οι εικόνες είναι σκεπασμένες με μαύρο ύφασμα πενθώντας για το θείο δράμα. Σε μερικές εκκλησίες γυναίκες ξενυχτούν κοντά στον Επιτάφιο, ξενυχτούν δηλαδή τον νεκρό Ιησού, όπως συνηθίζεται να ξενυκτάται ο κάθε νεκρός.

Μετά το τέλος της λειτουργίας κάποιος από το εκκλησίασμα στέκει είτε μέσα στην εκκλησία είτε στο προαύλιο και τραγουδά τον Θρήνο της Παναγίας.

Το Μεγάλο Σάββατο

Το Μ. Σάββατο αρχίζουν από νωρίς οι προετοιμασίες για την Ανάσταση.

Πρώτο μέλημα το μάζεμα των ξύλων για το άναμμα της φωτιάς, «της Λαμπρατζιάς» στην αυλή της εκκλησίας. Κι εδώ συναγωνισμός για το ποιός θα φέρει το πιο μεγάλο ξύλο «τον κούζαλο» γιατί η μεγάλη φωτιά πρέπει να διαρκέσει μέχρι πρωίας.

Ήταν ο μόνος τρόπος για να ζεσταίνονται οι πιστοί αφού η λειτουργία γίνεται τα μεσάνυκτα, όταν το κρύο βρίσκεται στο κατακόρυφο.

Γύρω στα μεσάνυχτα θα κτυπήσουν οι καμπάνες χαρμόσυνα για τον «Καλό Λόγο».

Με το «Δεύτε λάβετε φώς...» όλοι θα ανάψουν τις λαμπάδες από το Άγιο Φώς και θα ακολουθήσει η λιτανεία γύρω από την εκκλησία. Ο παπάς θα διαβάσει το Ευαγγέλιο της Ανάστασης και θα πει το «Χριστός Ανέστη...».

Η Δεύτερη Ανάσταση
Η Δεύτερη Ανάσταση θα γίνει το απόγευμα της Κυριακής. Σε πολλούς τόπους ξεκινά στις 11 το πρωί  λέγεται δε και Λειτουργία της Αγάπης. Το Ευαγγέλιο διαβάζεται σε πολλές γλώσσες και η λειτουργία δίνει την ευκαιρία της συμφιλίωσης και της αδελφοσύνης.

Συνοδευτικά Έθιμα του Εσπερινού είναι η λιτανεία των Εικόνων και ο χορός.

Το κάψιμο του Ιούδα

Τη γιορτή του απογεύματος κλείνει συνήθως το κάψιμο του Ιούδα, έθιμο σχεδόν Πανελλήνιο.

Στη Κύπρο τα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας έφτιαχναν το είδωλο του Ιούδα σατιρίζοντας τους ξένους και τον έντυναν σαν σύγχρονο της εποχής Άγγλο με το ημίψηλο καπέλο και το μπαστούνι του.

Τα παιχνίδια της Λαμπρής

Στη Κύπρο η «λιτή» της Ανάστασης γίνεται την Κυριακή στις 11 το πρωί μετά τη Θεία Λειτουργία.

Μικροί, μεγάλοι, άνδρες και γυναίκες ετοιμάζονται για τα «Λαμπριάτικα παιχνίδια» που φτάσανε στις μέρες μας ακόμα και από τα αρχαία χρόνια, κρατώντας τη παράδοση κόντρα στο χρόνο. Ένα από αυτά «οι Σούσες», ή «Κούνιες» έχει τη ρίζα του στην Αρχαία Αθήνα.

Τα παιχνίδια της Λαμπρής θα συνεχίσουν με μεγαλύτερη συμμετοχή όλο το απόγευμα.

Άλλα καθαρά αγωνιστικά και άλλα διασκεδαστικά. Από τα διασκεδαστικά κυρίαρχη θέση είχε το Διτζίμιν. Εκεί οι άνδρες δοκίμαζαν τη δύναμή τους. Το Διτζίμιν που η ονομασία του προέρχεται σίγουρα από το ρήμα Δοκιμάζω, ήταν μια μεγάλη πέτρα που δεν είχε εύκολο πιάσιμο λόγω όγκου, σχήματος αλλά και βάρους.

Περίμενε λοιπόν να αναδείξει τον δυνατότερο του χωριού ο οποίος θα ήταν εκείνος που θα το σήκωνε πιο ψηλά από όλους.

Άλλα αγωνιστικά παιχνίδια ήσαν τα τριάππιδκια, το σιοινίν, οι σακουλοδρομίες και οι γαϊδουροδρομίες που άφηναν πολύ γέλιο.
Από τα διασκεδαστικά παιχνίδια πιο γνωστά τα αυκά αυκά γοράζω τα, η συτζιά , Δκυό νάβρω τρείς να μέν έβρω, η Βασιλιτζιά, ο Ζίζιρος, και άλλα.

Μερικά από τα παιχνίδια , αγωνίσματα και έθιμα που αναφέραμε πιο πάνω, σε διάφορα χωριά γίνονταν την Δευτέρα ή και την Τρίτη αντί της Κυριακής του Πάσχα.
Στο χωριό Κάρμι της Κερύνειας τη Δευτέρα της Λαμπρής τα καφενεία άνοιγαν από τις συζύγους των καφετζήδων και λειτουργούσαν μόνο για γυναίκες. Οι άντρες συγκεντρώνονταν σε παρεκκλήσι έξω από το χωριό, στην Παναγία Τριμιθκιώτισσα, κοντά στο χωριό Τριμίθι όπου γινόταν πανηγύρι.

Στα Λειβάδια της Πιτσιλιάς την Τρίτη της Λαμπρής περιέφεραν από σπίτι σε σπίτι την τοπική Αγία Αρακλειτούν. Στον Αγρό, την Τρίτη τα χαράματα , συγκεντρώνονταν οι κάτοικοι και σχημάτιζαν πομπή μαζί με τους ιερείς , τα εξαπτέρυγα, την εικόνα της Παναγίας και άλλα σύμβολα, και πήγαιναν στο ξωκκλήσι της Παναγίας με την ανατολή του ήλιου, οπόταν γινόταν η λειτουργία.

Στο χωριό Λαγουδερά η λιτανεία γίνεται την Τρίτη σε ένα ύψωμα κοντά στην Παναγία του Άρακα που λέγεται Τρουλλίν.

Στον Άγιο Αθανάσιο της Λεμεσού την Τρίτη της Λαμπρής διάφορα άτομα ανέβαιναν με τη σειρά σε μια καρέκλα και σατίριζαν διάφορα γεγονότα που τους είχαν συμβεί στον χρόνο που πέρασε απο το προηγούμενο Πάσχα.