Συμφωνία Ζυρίχης-Λονδίνου, απότοκο της αποτυχίας της ΕΟΚΑ

Η 19^η Φεβρουαρίου 1959 είναι μια σημαδιακή μέρα. Υπογράφτηκαν οι συμφωνίες με τις οποίες η Κύπρος έπαυε να είναι Βρετανική αποικία και ανακηρυσσόταν ανεξάρτητο κράτος.

Οι συμφωνίες Ζυρίχης και Λονδίνου είχαν υπογραφεί η μεν πρώτη στο ξενοδοχείο Ντόλτερ της Ζυρίχης στις 11 Φεβρουαρίου του 1959 από τους Κωνσταντίνο Καραμανλή και Αντνάν Μεντερές, πρωθυπουργό της Τουρκίας, η δε δεύτερη στο Λάνκαστερ Χάουζ του Λονδίνου στις 19 Φεβρουαρίου του 1959, ύστερα από πολλή παρασκήνιο,  από τους δύο προαναφερθέντες συν τον Βρετανό ομόλογό τους Χάρολντ Μακμίλαν, ενώ κάποια συνημμένα κείμενα είχαν υπογραφεί από τον Αρχιεπίσκοπο Κύπρου Μακάριο Γ' και τον αντιπρόεδρο Φαζίλ Κιουτσούκ, οι οποίοι είχαν γνώση του συνόλου των συμφωνιών.

Η συνθήκη κατοχύρωνε την ανεξαρτησία της Κύπρου, καθόριζε το Σύνταγμα του νέου κράτους το οποίο καθιέρωνε ότι το νέο Κυπριακό κράτος θα αποτελείτο από τις δύο κοινότητες και μεταξύ άλλων με πρόεδρο Ελληνοκύπριο και αντιπρόεδρο Τουρκοκύπριο και αποτελεσματική συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων στη διακυβέρνηση, έχοντας τρεις από τους επτά υπουργούς και με εκπροσώπηση με ποσοστό 30% στη Δημόσια Υπηρεσία.

Είναι αυτό που λέμε σήμερα, πολιτική ισότητα και η οποία συζητείται στις συνομιλίες.

Αποτέλεσμα του αδιεξόδου της ΕΟΚΑ

Οι συμφωνίες αυτές δεν ήταν κεραυνός εν αιθρία. Όσο κι αν δεν θέλουν να το παραδεχτούν ορισμένοι, οι συμφωνίες αυτές ήταν το αποτέλεσμα της αποτυχίας του αγώνα της ΕΟΚΑ και το αδιέξοδο το οποίο αυτός δημιούργησε.

Η θέση ότι ο αγώνας της ΕΟΚΑ βρισκόταν προ αδιεξόδου δεν είναι αυθαίρετη. Καταγράφεται από τον ίδιο τον Γρίβα ο οποίος γράφοντας στον ΥΠΕΞ της Ελλάδας Ευάγγελο Αβέρωφ ήδη από τις 29 Αυγούστου του 1958, αναφέρει κατά λέξη (διατηρούμε τη γλώσσα και την ορθογραφία του κειμένου):

«… Αντί να πιέσωμεν την Αγγλίαν, μας πιέζει. Υπό τα συνθήκας αυτάς ο μαχητικός αγών του οποίου σκοπός ήτο να υποβοηθήση την διπλωματίαν, ευρίσκεται σήμερον προ αδιεξόδου, εφ’ όσον δεν εγένετο μέχρι τούδε εκμετάλλευσις των αποτελεσμάτων του και εφ’ όσον σήμερον δεν καθωρίσθη εις σαφής προδιαγεγραμμένος σκοπός. Και ερωτώ σήμερα τον κ. Αβέρωφ: Τι ζητεί η διπλωματία από τον μαχητικόν ανγώνα; Να κρατήση; Μπορεί ασφαλώς να κρατήση. Αλλά πόσον καιρόν και δια ποίον σκοπόν;» (Απομν. Γρίβα, σελ. 285.

Ο Γρίβας επιχειρεί να ρίξει την ευθύνη στη διπλωματία, δηλαδή στον Μακάριο και στην ελληνικη κυβέρνηση, όμως η πραγματικότητα δεν ήταν αυτή.

Το αδιέξοδο προήλθε από την προχειρότητα με την οποία δημιουργήθηκε η ΕΟΚΑ.

Ίσως ήταν ο μοναδικός αγώνας παγκόσμια που δεν είχε φροντίσει να έχει υποστήριξη έστω κι από ένα σύμμαχο. Ουσιαστικά ούτε και από αυτή την ίδια την Ελλάδα. Οι σχεδιάσαντες και αποφασίζοντες τον αγώνα, η τότε ηγεσία της Δεξιάς με επικεφαλής τον Μακάριο, δεν έλαβαν υπόψη τους ούτε τα πιο βασικά που έπρεπε να λάβουν.

Δεν έλαβαν υπόψη τους την δύναμη της Βρετανικής διπλωματίας, θεωρώντας ότι όλα θα εξελίσσονταν στη βάση του δικαίου των Κυπρίων κι αυτό θα έκαμπτε την Βρετανία.

Δεν έλαβαν υπόψη του το Τ/κυπριακό στοιχείο στην Κύπρο, ούτε την ίδια την Τουρκία που κατά περιόδους από το 1931 και μετά, προειδοποιούσε ότι δεν θα αποδεχόταν να δοθεί η Κύπρος στην Ελλάδα.

Η απειλή της διχοτόμησης

Όλα όσα ακολούθησαν ήταν αποτέλεσμα του κακού, επιπόλαιου και λανθασμένου σχεδιασμού των υπευθύνων. Κι αυτό έδωσε την ευκαιρία στο ΝΑΤΟϊκό ιμπεριαλισμό να εκμεταλλευθεί την κατάσταση για να επιβάλει λύση δικών του προδιαγραφών στο κυπριακό.

Έδωσε την ευκαιρία στους Βρετανούς να τραβήξουν με το μέρος τους τους Τ/κύπριους και να προκαλέσουν την αντιπαράθεση μεταξύ των δύο κοινοτήτων που εκδηλώθηκε και με ένοπλο τρόπο, με εκτελέσεις και Τ/κυπρίων επικουρικών και συγκρούσεις στους δρόμους μεταξύ ομάδων των δύο κοινοτήτων καθώς και άλλων ειδών συγκρούσεις, όπως εμπρησμοί κλπ.

Όλα αυτά οδηγούσαν σε κάθετη ρήξη τις δύο κοινότητες και είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι είχαν σημειωθεί τα πρώτα σπέρματα της διχοτόμησης, με τη δημιουργία των πρώτων Τ/κυπριακών θυλάκων στις πόλεις ήδη από το 1958.

Ανεξαρτησία ή διχοτόμηση

Το αδιέξοδο της ΕΟΚΑ οδήγησε στο δίλημμα: Ανεξαρτησία ή διχοτόμηση;

Εκεί που έφτασαν τα πράγματα, άλλος δρόμος δεν υπήρχε, αφού μια άλλη εισήγηση, όπως θα δούμε στη συνέχεια, απορρίφθηκε.

Οι Ε/κύπριοι βρέθηκαν προ αυτού του διλήμματος το οποίο δεν ήταν καθόλου μπλόφα, αφού άρχισε ήδη να τίθεται σε εφαρμογή το σχέδιο Μακμίλαν για τη διχοτόμηση της Κύπρου.

Ήδη από τα τέλη του 1958 άρχισε η μονομερής εφαρμογή του σχεδίου από την Τουρκία με την αποστολή στην Κύπρο την 1^η Οκτωβρίου, του Τούρκου κυβερνητικού Εκπροσώπου, σηματοδοτώντας την επιστροφή της τουρκικής κρατικής αρχής στην Κύπρο για πρώτη φορά από το 1878.

Ενδεικτική της κατάστασης που δημιουργήθηκε, είναι η αναφορά του στενότερου των συνεργατών του Μακαρίου την εποχή εκείνη αλλά και αργότερα, Γραμματέα της Εθναρχίας Νίκου Κρανιδιώτη, στη σελίδα 395 του βιβλίου του «Δύσκολα χρόνια»:

«Οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου υπήρξαν το αποτέλεσμα σκληρής ανάγκης και η κατάληξη ενός διλήμματος, μπροστά στο οποίο η βρετανική κυβέρνηση έθεσε τον κυπριακό λαό και την ηγεσία του: ή τις συμφωνίες ή τη διχοτόμηση. Ο Μακάριος προτίμησε το "μη χείρον". Στην εκβιαστική αυτή λύση συνέβαλε ιδιαίτερα η κομμουνιστική φοβία της Αμερικής και η συνεχής εκ μέρους της προσπάθειας ΝΑΤΟϊκής ρύθμισης του θέματος. Έτσι στραγγαλίστηκε το δικαίωμα αυτοδιάθεσης του κυπριακού λαού...».

Ε/κυπριακή αντιπροσωπεία στο Λονδίνο

Ο Μακάριος δεν μπορούσε να σηκώσει μόνος του το βάρος της απόφασης, γι’ αυτό κάλεσε στο Λονδίνο μια πολυπληθή αντιπροσωπεία Ε/κυπρίων πολιτικών και παραγόντων για να τους συμβουλευθεί.

Αξίζει να σημειωθεί ότι για πρώτη φορά από το 1947 (που πέθανε ο αρχ. Λεόντιος), κλήθηκε να πει την άποψη της και η αριστερά, που την τελευταία δεκαετία είχαν αποκλείσει από κάθε συνεργασία η Εκκλησία και η Δεξιά.

Επειδή το ΑΚΕΛ βρισκόταν ακόμα στην παρανομία που το έριξαν οι Βρετανοί, από μέρους της Αριστεράς κλήθηκαν οι Δήμαρχοι Λεμεσού, Κώστας Παρτασίδης, Αμμοχώστου, Ανδρέας Πούγιουρος και Λάρνακας, Γιώργος Χριστοδουλίδης, ο Γ.Γ. της ΠΕΟ Ανδρέας Ζιαρτίδης και ο διευθυντής της «Χαραυγής» Στέλιος Ιακωβίδης. Με απόφαση του Κόμματος πήγαν επίσης στο Λονδίνο χωρίς να είναι μέλη της επίσημης αποστολής ο Γ.Γ. του ΑΚΕΛ Εζεκίας Παπαϊωάννου και ο Ανδρέας Φάντης.

Είναι γνωστό ότι όλοι εκείνοι οι παράγοντες, πλην του ΑΚΕΛ, του Τ. Παπαδόπουλου και του Β. Λυσσαρίδη, καλούσαν τον Μακάριο να αποδεχθεί τις συμφωνίες. Και αξίζει να σημειωθεί ότι αρκετοί από αυτούς, με πρωτοστάτη τον Θεμιστοκλή Δέρβη, όταν επέστρεψαν στην Κύπρο κατηγορούσαν τον Μακάριο ότι αποδέχθηκε τις συμφωνίες.

Απορρίπτεται η εισήγηση του ΑΚΕΛ

Οι εκπρόσωποι του ΑΚΕΛ δεν ήταν πλήρως ενήμεροι για τις συμφωνίες, αφου ενημερώνονταν από

τον τύπο. Ωστόσο, στη βάση των πληροφοριών, το Π.Γ. του κόμματος έδωσε εντολή στους εκπροσώπους του να επιδιώξουν «τροπολογίες για εκείνες τις πρόνοιες της συμφωνίας που θα θεωρούνταν απαράδεκτες» (Έκθεση δράσης προς το 9ο Συνέδριο του ΑΚΕΛ). Η πραγματική εικόνα του περιεχομένου των συμφωνιών ήρθε σε γνώση του ΑΚΕΛ επί τόπου στο Λονδίνο.

Το ΑΚΕΛ συμβούλευσε τον Μακάριο στην περίπτωση που απορρίψει τη συμφωνία της Ζυρίχης να δηλώσει α) ότι τερματίζεται ο ένοπλος αγώνας της ΕΟΚΑ και β) ότι ο κυπριακός λαός ενωμένος συνεχίζει τον μαζικό-πολιτικό αγώνα για να επιτύχει μια πραγματική ανεξαρτησία. Η πρόταση του ΑΚΕΛ ήταν ρεαλιστική και πολύ καλά μελετημένη. Ο τερματισμός του ένοπλου αγώνα θα αποπυροδοτούσε την εκρηκτική κατάσταση στην Κύπρο, θα έθετε τέλος στις διακοινοτικές συγκρούσεις και θα αφαιρούσε κάθε πρόσχημα από τους Εγγλέζους αποικιοκράτες και την Τουρκία να επιβάλουν είτε το σχέδιο Μακμίλαν είτε άλλα διχοτομικά σχέδια. Χωρίς τους εκβιασμούς να επικρέμονται ως δαμόκλειος σπάθη η πάλη του κυπριακού λαού θα μπορούσε να συνεχιστεί με ενωμένες τις δυνάμεις του για την επίτευξη μιας πραγματικής ανεξαρτησίας. (Γιαν. Κολοκασίδη «Το ΑΚΕΛ και οι συμφωνίες Ζυρίχης – Λονδίνου», Χαραυγή 7 Φεβρουαρίου 2016)

Γιατί δεν έγινε δεκτή η πρόταση του ΑΚΕΛ;

Η πρόταση του ΑΚΕΛ απορρίφθηκε σχεδόν από όλους τους παρευρισκόμενους στο Λονδίνο. Εκτός του ότι η πλειοψηφία των δεξιών παραγόντων και πολιτικών ενέκρινε τις συμφωνίες, υπήρχε κι ένας άλλος λόγος που απορρίφθηκε η πρόταση του ΑΚΕΛ. Τυχόν αποδοχή της πρότασης του ΑΚΕΛ θα σήμαινε ουσιαστικά παραδοχή του μοιραίου λάθους του ένοπλου αγώνα. Και τέτοια παραδοχή δεν είχε τη δύναμη να κάμει κανένας από τους ηγέτες της Δεξιάς.

Κάτω από αυτές τις συνθήκες έγιναν αποδεκτές οι συμφωνίες, με ότι αυτές συνεπάγονταν.

Ο λαός ενέκρινε τις συμφωνίες στις πρώτες προεδρικές εκλογές που έγιναν στις 13 Δεκεμβρίου 1959. Ο Μακάριος που αντιπροσώπευε τη γραμμή της Ζυρίχης έλαβε το 66,29% των ψήφων, ενώ ο αντίπαλος του, ο Ιωάννης Κληρίδης που υποστηρίχθηκε από το ΑΚΕΛ και μερίδα των αγωνιστών της ΕΟΚΑ, έλαβε το 32,92% των ψήφων.

Η προεκλογική περίοδος ήταν πολύ έντονη και η σύγκρουση μεταξύ των δύο υποψηφίων ήταν σφοδρή. Τελικά επικράτησαν με την έγκριση του λαού οι συμφωνίες Ζυρίχης-Λονδίνου, δημιουργώντας έτσι το πρώτο κράτος στην ιστορία της Κύπρου.

Γι’ αυτό θεωρούμε άτοπο τον ισχυρισμό κάποιων σημερινών (και παλαιότερων) πολέμιων των συμφωνιών, ότι δεν κλήθηκε ο λαός να εγκρίνει εκείνο το Σύνταγμα. Η νίκη του Μακαρίου ήταν με τον ένα ή τον άλλο τρόπο η έγκριση εκείνων των συμφωνιών.