Σάββατο 10 Ιουνίου 2017

Μια δίκη για τον Γ. Γρίβα και την Οργάνωση “Χ”




Μια δίκη για τον Γ. Γρίβα και την Οργάνωση “Χ”

Το Σάββατο 10 Ιουνίου πραγματοποιείται στη Λευκωσία Ημερίδα με την ευκαιρία της συμπλήρωσης 120 χρόνων από τη γέννηση του Γεώργιου Γρίβα.
Το συνέδριο περιλαμβάνει παρουσιάσεις από την εποχή που ο Γρίβας είχε εισαχθεί στη Σχολή Πολέμου και σταματούν μέχρι το 1967.
Φρονούμε ότι δεν είναι καθόλου τυχαίο που η Ημερίδα σταματά στο 1967 και δεν συνεχίζει μέχρι το θάνατο του Γρίβα τον Ιανουάριο του 1974.
Και ο λόγος είναι απλός. Η περίοδος αυτή είναι η πιο προβληματική απ’ όλες στη ζωή του Γρίβα και έχει συνδεθεί με τη δράση της ΕΟΚΑ Β’ και την καταστροφή της Κύπρου με το χουντικό και ΕΟΚΑ Βήτικο πραξικόπημα και την τουρκική εισβολή. Και οι υμνητές του Γρίβα, παρά τα όσα κατά καιρούς δηλώνουν περί της αθωότητας του, δεν τολμούν να αγγίξουν αυτή την περίοδο.

Στην Ημερίδα θα αναλυθεί και η περίοδος της κατοχής. Και με την ευκαιρία αυτή θα υπενθυμίσουμε ένα δικαστικό περιστατικό που έγινε στην Κύπρο, όπου ο συγγραφέας ενός βιβλίου αθωώθηκε από την κατηγορία της εξύβρισης του Γρίβα.

Το βιβλίο: «Εθνική Αντίσταση»
Το 1990 κυκλοφόρησε στην Κύπρο η δεύτερη έκδοση του βιβλίου με τίτλο «Εθνική Αντίσταση». Η πρώτη έκδοση ήταν το 1984.
Συγγραφέας του βιβλίου ο δάσκαλος Γεώργιος Μιχαήλ από τη Λάρνακα.

Στη σελίδα 102, κάτω από τον τίτλο: «Γερμανοί, ταγματασφαλίτες και Χίτες χτυπούν τις ανατολικές συνοικίες της Αθήνας», περιλαμβανόταν η ακόλουθη αναφορά:
«Στις 4 του Ιούλη 1944, πάνω από 500 Γερμανοί των Ες-Ες, ταγματασφαλίτες και Χίτες του Γρίβα χτύπησαν τις συνοικίες Γούβας, Παγκρατίου, Καισαριανής και Άη Γιάννη. Οι μάχες κράτησαν από τα ξημερώματα ως τις 4 το απόγευμα. Οι άντρες του ΕΛΑΣ και ο άμαχος πληθυσμός αμύνθηκαν σθεναρά…».

Η δικαστική αγωγή
Αυτή η αναφορά περιλαμβανόταν και στην πρώτη έκδοση και με τη δημοσίευση του βιβλίου
προκάλεσε την αντίδραση του Δώρου Παπαπέτρου, συγγενή του Γ. Γρίβα ο οποίος κατέθεσε μήνυση με την κατηγορία ότι «προσβάλλει τη μνήμη τεθνεώτος» κατά παράβαση του άρθρου 202Α του ποινικού κώδικα, κεφ. 154.
Η δίκη άρχισε στις 14 Ιουνίου 1985 και συνεχίστηκε μέχρι τις 20 Δεκεμβρίου 1985.

Στη δίκη μάρτυρες κατηγορίας ήταν οι Μ. Ξάνθος, αντιστράτηγος ε.α., Χρ. Ρίζος, δικηγόρος από την Αθήνα, Όμηρος Παπαδόπουλος, συνταγματάρχης ε.α.

Μάρτυρες υπεράσπισης ήταν 12 ΕΛΑΣίτες, εκπαιδευτικοί και ιστορικοί.

Η απόφαση του δικαστηρίου
Στην απόφαση του ο επαρχιακός Δικαστής Γ. Νικολάου αναφέρει μεταξύ άλλων ότι ο συνήγορος του κατήγορου, Μανώλης Χριστοφίδης, ο οποίος διεύθυνε στο τελικό στάδιο την υπόθεση του κατηγόρου, ισχυρίστηκε ότι «το δημοσίευμα περιέχει εξύβριση βάναυση όπως
προκύπτει πρόδηλα από το ίδιο το περιεχόμενο του. σε τέτοια περίπτωση το κατά πόσο η εξύβριση ήταν κακόβουλη δεν τον ενδιέφερε». Περαιτέρω ο Μ. Χριστοφίδης κατηγόρησε τον συγγραφέα ότι «επέλεξε μια καθαρά μονόπλευρη παρουσίαση του θέματος, συνδυάζοντάς την με χαρακτηρισμούς που υποδηλώνουν και πιο άμεσα το βάναυσο της εξύβρισης».
Υποστήριξε ακόμη ότι δεν λήφθηκαν υπόψη από τον συγγραφέα οι «ελληνικοί νόμοι και διατάγματα με τα οποία είχε αναγνωρισθεί και συνεχιζόταν η αναγνώριση για εθνική δράση, κατά την περίοδο στην οποία αναφέρεται στο δημοσίευμα, τόσο της οργάνωσης “Χ”, όσο και του αρχηγού της, Γεώργιου Γρίβα».

Η υπεράσπιση την οποία διεύθυνε ο Φοίβος Κληρίδης πρόβαλε τη θέση ότι το επίδικο δημοσίευμα «αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα» και συνέχισε λέγοντας ότι η προβολή της αλήθειας δεν μπορεί να συνιστά βάναυση εξύβριση αλλά και ούτε μπορεί να συνεπάγεται κακοβουλία».
Ο δικαστής αναφέρει επίσης ότι ο κατηγορούμενος δεν αναφέρεται στο σύγγραμμα του σε θέσεις αντίθετες από εκείνες που επέλεξε να προβάλει. Και ο κατήγορος απέδωσε ιδιαίτερη σημασία στο ότι ο κατηγορούμενος αγνόησε νομοθετήματα και διατάγματα που εκδόθηκαν στην Ελλάδα, με τα οποία αναγνωριζόταν η εθνική δράση του Γεώργιου Γρίβα και της οργάνωσης “X” κατά την σχετική περίοδο.

Οι μαρτυρίες
Σε ότι αφορά τις μαρτυρίες, η απόφαση αναφέρει ότι αυτές ήταν αλληλοσυγκρουόμενες. Συμπληρώνει δε ότι ένα μέρος της μαρτυρίας έγινε αποδεκτό εφόσον εδραζόταν και σε πληθώρα συγγραμμάτων.
Το δικαστήριο έλαβε υπόψη του ότι ο συγγραφέας εξέδωσε κι άλλα μικρότερα βιβλία με παρόμοια θεματολογία  και «για τη συγγραφή του βιβλίου αυτού φαίνεται ότι μελέτησε διάφορες πηγές και είχε υπόψη του τη διάσταση και στις αντιλήψεις της ιστορίας της σχετικής περιόδου. Περιπλέον μερίμνησε να συμβουλευθεί πρόσωπα, τα οποία, λόγω κάποιας ανάμιξης τους στα πράγματα της τότε εποχής και της εμπιστοσύνης που του ενέπνεαν λόγω της θέσης τους, πίστευε ότι θα μπορούσαν να του δώσουν αξιόπιστη καθοδήγηση».

Στη συνέχεια ο δικαστής επεξηγεί τι είναι δικαστική γνώση, εξύβριση και ιστορία.

Η αθώωση του κατηγορουμένου
Με βάση τα όσα αναφέρθηκαν, ο δικαστής Γ. Νικολάου καταλήγει ότι το δικαστήριο θα ήταν άτοπο να αποφανθεί ως προς περιεχόμενο της ιστορίας και προσθέτει:
«Για τους λόγους που προσπάθησα να εξηγήσω, το επίδικο δημοσίευμα δεν αποτελεί εξύβριση.
Η κατηγορία δεν έχει αποδειχθεί. Ο κατηγορούμενος αθωώνεται και απαλλάσσεται».

Εμάς δεν μας μας ενοχλούσαν οι Γερμανοί
Πέρα από τα όσα λίγα αναφέρονται στο συγκεκριμένο βιβλίο, τα τελευταία χρόνια η ιστορική έρευνα έφερε στο φως αρκετά στοιχεία αναφορικά με τη δράση της οργάνωσης “X” υπό την ηγεσία του Γρίβα, κατά την περίοδο της Γερμανικής κατοχής στην Ελλάδα.

Θα παραθέσουμε ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Νίκου Καρκάνη «Οι Δωσίλογοι Της
Κατοχής Δίκες Παρωδία».
Μετά την απελευθέρωση της Ελλάδας, δημιουργήθηκαν Ειδικά Δικαστήρια Δωσιλόγων. Σε ένα από αυτά παρέστη και ο ταγματάρχης Κώστας Πολύζος, διοικητής του 2ου Γραφείου της “Χ”, για να καταθέσει ως μάρτυρας.
Παραθέτουμε παρακάτω απόσπασμα ενός αποκαλυπτικού διαλόγου.

Πρόεδρος: Ποιος είναι o αρχη­γός σας;
Πολύζος: O Γρίβας. O Λάμπου μας εφοδίαζε και με ταυτότητες της ειδικής. Ποτέ όμως οι Γερμανοί δεν ενόχλησαν τα μέλη της οργάνωσής μας, εκτός, από 10 που έπιασαν μια φορά γιατί τους πήραν για κομμουνιστές και τους παρέδωσαν στην ειδική.

Σύνεδρος: Τι έγιναν οι 10 δικοί σας στην ειδική Ασφάλεια;
Απ.: Απολύθηκαν όλοι. O Λά­μπου με διαβεβαίωσε ότι τους είχε σε ασφαλές μέρος ώστε δεν κινδύνευαν. Οι Γερμανοί τους πήραν τα πιστόλια και τους άφησαν ελεύθερους. Τα πιστόλια παραδόθηκαν στην ειδική και ο Λάμπου είχε διατάξει να μας επιστραφούν.

Σύνεδρος: Πώς οι Γερμανοί τους απέλυσαν αφού είχαν όπλα; Αφού καταδίκαζαν σε θάνατο τους οπλοφορούντες!
Απ.: Μα ήξεραν ότι ήσαν σε εθνικιστική οργάνωση. Και μας τους εθνικόφρονας δεν μας πείρα­ζαν οι Γερμανοί.

Πολιτική Αγωγή: Οι Γερμανοί επεδίω­ξαν να διασπάσουν τον ελληνικό λαό και να βάλουν ένα τμήμα του να χτυ­πά τους κομμουνιστές;
Απ: Ναι: Οι Γερμανοί έβαλαν τις εθνικιστικές οργανώσεις να πολε­μούν τους κομμουνιστές, για να έχουν αυτοί ήσυχο το κεφάλι τους.

Πολ. Αγ.: Μιλούσαν οι σύμμαχοι για ΕΑΜ, για ΕΔΕΣ για ΕΚΚΑ. Είπαν ποτέ για τη «Χ»;
Απ.: Δεν με ενδιαφέρει…

Πολ. Αγ.: Εξετελέσθη κανένας «Χίτης» στην κατοχή;
Απ: Ένας στο Κολωνάκι τον Οκτώβρη.

Πολ. Αγ.: Τον Οκτώβρη έφυγα οι Γερμανοί. Μήπως σκοτώθηκε από αδέσποτη;
Απ.: ...(καμιά απάντηση).

Πολ.Αγ.: Στην ειδική ασφάλεια υπήρχε γερμανική υπηρεσία;
Απ: Μάλιστα.

Πολ. Αγ.: Είχε η«Χ» συνεργασία με την Ασφάλεια;
Απ: Ναι!

Κώστας Γαβράς: Γρίβας = αγριότητα
Μαρτυρίες και αποδείξεις για το ρόλο της “X” υπάρχουν πάρα πολλές, που όσο κι αν προσπαθούν σήμερα κάποιοι να τις θάψουν ή να τις ανασκευάσουν, δεν αλλάζουν την ιστορία.
Οι Χίτες ήταν ο φόβος και ο τρόμος των απλών πολιτών. Η αγριότητα τους είναι μνημειώδης.
Μια τέτοια εμπειρία αφηγήθηκε στο περιοδικό «Σελίδες» το 1994 ο διεθνούς φήμης σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς. Είπε σχετικά:
«Είναι μια εικόνα πολύ ζωντανή στη μνήμη, ίσως γιατί ήτανε τόσο τρομακτική μπροστά στα παιδικά μου μάτια.

- θάθελα να μου την περιγράψετε…
Ήτανε βράδυ θυμάμαι κάποιος γείτονας, της κυρίας Θάλειας μου φαίνεται ο άνδρας, έβγαινε από μια υπόγεια ταβέρνα η οποία ήτανε κάτω από το μπακάλικο. Εκεί μια ομάδα «Χιτών» τον ορμήσανε και τον κτυπήσανε με τα μπαστούνια μέχρι που πέθανε... Αυτή τη σκηνή δεν πρόκειται να την ξεχάσω ποτέ.

- Πληγές που αφήνουν σημάδια…
Ναι, σίγουρα. Κι εδώ θέλω να σου πω κάτι κάνοντας μια παρένθεση. Όταν βλέπω το όνομα Γρίβας κάπου γραμμένο, στο μυαλό μου έρχονται αμέσως τέτοιες εικόνες. Αυτός ο άνθρωπος που για σας υπήρξε έστω και για μια περίοδο ήρωας, για μένα πάντα θα 'ναι συνδεδεμένος με αυτά τα γεγονότα».

Αυτά τα ολίγα για την “X” και τον Γρίβα εκείνης της εποχής. Μια πτυχή της δράσης του που δεν διέφερε ασφαλώς από τις υπόλοιπες πτυχές της δράσης του ανθρώπου που συνέδεσε το όνομα του με τον ενωτικό αγώνα στην Κύπρο αλλά και με την καταστροφή του 1974.


Πέμπτη 23 Μαρτίου 2017

Κρυφά Σχολειά: Μύθος ή πραγματικότητα;



Σχεδόν δύο αιώνες από την έναρξη της επανάστασης στην Ελλάδα εναντίον της Οθωμανικής εξουσίας, πολλά είναι τα ζητήματα τα οποία είναι αμφιλεγόμενα. Ένα από αυτά είναι και η ύπαρξη ή μη ύπαρξη των κρυφών σχολειών.
Μέχρι τις μέρες μας διεξάγονται ακόμα συζητήσεις κατά πόσον λειτουργούσαν ή όχι τέτοια σχολεία.
Στα παλαιότερα χρόνια η ύπαρξη των κρυφών σχολειών θεωρείτο ως δεδομένη. Στα νεότερα χρόνια όμως η ιστορική έρευνα ενέσπειρε την αμφιβολία, έως και την αμφισβήτηση της ύπαρξης τους.
Κάποιες αναφορές σε σχολεία που λειτουργούσαν με προφυλάξεις και μπορούσαν χαρακτηριστούν και ως μυστικά βρίσκουμε σε σκόρπιες αναφορές κυρίως αγωνιστών του ’21 όπως π.χ. ο Φωτάκος κ.α. Τα δεδομένα όμως δεν οδηγούν στο συμπέρασμα ότι επρόκειτο για κάτι το γενικευμένο.
Η καθιέρωση των κρυφών σχολειών στην ελληνική ιστορία έγινε μετά την Επανάσταση και απέκτησαν και απεικόνιση κυρίως μέσω δύο γνωστών πινάκων, του Γύζη και του Βρυζάκη. Προστέθηκε επίσης και το γνωστό ποιηματάκι «Φεγγαράκι μου λαμπρό…».

Για να ξεκαθαρίζουμε τα πράγματα σημειώνουμε ότι η Οθωμανική κατάκτηση ήταν σκληρή. Όμως ο τρόπος διοίκησης δεν ήταν σε μια ευθύγραμμη πορεία. Υπήρχαν σκαμπανεβάσματα κι αυτό κυρίως εξαρτιόταν από τον σουλτάνο ή τους τοπικούς διοικητές.

Προνόμιο για τους λίγους η εκπαίδευση
Τι εποχές εκείνες δεν υπήρχε η ίδια ευαισθησία που υπάρχει σήμερα για την εκπαίδευση. Ο απλός κόσμος στα χωριά με τα μηδαμινά μέσα επιβίωσης, φρόντιζε πρώτα την επιβίωση και δεν είχε μυαλό να στείλει τα παιδιά να μάθουν γράμματα. Σε αυτό συνηγορεί και η εκκλησιαστική ιστοσελίδα «Αντιαιρετικόν Εγκόλπιον»  (http://www.egolpio.com) σε άρθρο με θέμα «Το αμφισβητούμενο Κρυφό σχολειό».
Θα πρέπει επίσης να πούμε ότι η μόρφωση ήταν προνόμιο των πόλεων και των αστικών κέντρων αλλά ακόμα κι εκεί των εύπορων τάξεων.
Ως εκ τούτου, δεν υπήρχε η αναγκαιότητα δημιουργίας σχολείων σε ευρεία κλίμακα.

Αναφορές στην ανυπαρξία τους
Στην ανυπαρξία Κρυφών Σχολειών αναφέρεται ήδη από τον 19ο αιώνα ο Μανουήλ Γεδεών (1851-1943), ο οποίος ήταν απόφοιτος της Μεγάλης του Γένους Σχολής. Σημειώνει ότι «η οθωμανική κυβέρνησις, ανεχομένη την χριστιανικήν θρησκείαν, εγίνωσκεν ότι εις τους ναούς αναγινώσκουσι και ψάλλουσιν οι παπάδες και οι ψάλται (…) και συνεπώς ουδέποτε εν ομαλή καταστάσει πραγμάτων εμπόδισε την εν νάρθηξι και κελλίοις διδασκαλίαν».
Ο ερευνητής Γιάννης Βλαχογιάννης (1867 – 1945), διευθυντής των Γενικών Αρχείων του Ελλ. Κράτους, βεβαιώνει ότι: «Δεν υπάρχει καμία ιστορική μαρτυρία που να βεβαιώνει την ύπαρξη κρυφού σχολειού». Υποστήριξε επίσης ότι: «Στην περίοδο αυτή (16ος αιώνας), τοποθετήθηκε ο μύθος για το «κρυφό σχολειό (…) Ποτέ ο Τούρκος ο αγράμματος δεν μπόδισε το χριστιανό γράμματα να μαθαίνει…». (Περιοδ. «Νέα Εστία» στις 15.7.1945).
Την άποψη ότι δεν υπήρξαν ποτέ κρυφά σχολειά, υποστηρίζει και ο σύγχρονος μελετητής Άλκης Αγγέλου, ο οποίος μεταξύ άλλων σημειώνει ότι δεν υπάρχει καμιά μαρτυρία δίωξης κρυφών σχολείων, ο κατακτητής δεν καταδίωκε τα φανερά σχολεία ούτε ενδιαφερόταν γι’ αυτά, αλλά αξιοποιούσε όμως τους γραμματισμένους στο διοικητικό μηχανισμό του κράτους. Επίσης, πολυάριθμα ελληνικά σχολεία – συντηρούμενα από την εκκλησία ή από τις κοινότητες – λειτουργούσαν ελεύθερα στον τουρκοκρατούμενο ελληνικό χώρο.

Σχολές στην Κωνσταντινούπολη
Όπως αναφέραμε πιο πάνω το θέμα Παιδεία αφορούσε ιδιαίτερα τις εύπορες τάξεις και τους εκκλησιαστικούς κύκλους στις πόλεις ή τα μεγάλα αστικά κέντρα.
Και ασφαλώς πρώτα και κύρια αφορούσε την Κωνσταντινούπολη.
Αμέσως μετά την άλωση της Πόλης, ο Πατριάρχης Γεννάδιος, επωφελούμενος των προνομίων που παραχώρησε ο πορθητής σουλτάνος Μωάμεθ Β΄ επανίδρυσε το 1454 την Πατριαρχικήν Ακαδημίαν, η οποία λειτουργούσε και πριν την άλωση. (http://www.megalisxoli.gr/Istoriko.html).
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα «Παιδεία», (ενότητα «Η ιστορία της Εκπαίδευσης στην Ελλάδα») λειτουργούσαν χριστιανικά σχολεία μέσα στην αυτοκρατορία, ήδη από τα τέλη του 16ου αιώνα. Μας πληροφορεί, ακόμα ότι μέχρι το τέλος του 18ου αιώνα κυκλοφόρησαν τα πρώτα "Ελληνικά" αλφαβητάρια.

Επίσης, ο Μιχαήλ Οικονόμου, γραμματικός του Κολοκοτρώνη και βασικός ιστορικός του Αγώνα γράφει το 1873, στα «Ιστορικά περί της Ελληνικής Παλιγγενεσίας» ότι κατά την τουρκοκρατία «η λατρεία των χριστιανών εξησκείτο ελευθέρως και δημοσία και επροστατεύετο μάλιστα και από τους Τούρκους [...] επροστατεύετο δε και ελευθέρως ενηργείτο και η εκπαίδευσις».

Αυξημένος αριθμός μετά τον Β.Π.Π.
Υπάρχει και μια άλλη διάσταση του θέματος. Αν μαζέψουμε τον κατάλογο με τα λεγόμενα κρυφά σχολειά θα διαπιστώσουμε ότι δεν ξεπερνούν τα 10 σε ολόκληρη την Ελλάδα. Καταγράφονται, λοιπόν, τα κρυφά σχολειά στις μονές Φιλοσόφου Δημητσάνας, Ντίλιου Ιωαννίνων, Αγίας Τριάδας Τήνου, Αγίου Γεωργίου Φενεού Κορινθίας, και ίσως ακόμα στις μονές Φανερωμένης Ιεράπετρας, Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων Λακωνίας, Άνω Δίβρης Ηλείας, καθώς και ένα τοπωνύμιο στην Ίο. Από αυτά δε μόνο τα τρία πρώτα εμφανίζονται προπολεμικά (Β’ Παγκ. Πόλεμο). Από τη δεκαετία του 1970 όμως τα "ανακαλυπτόμενα" κρυφά σχολειά αυξάνονται κατακόρυφα... και φτάνουν αισίως τα 102!
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα περισσότερα από αυτά βρίσκονται μακριά από οικισμούς, όπου χρειαζόταν ταξίδι ολόκληρο για να φτάσει κάποιος, και μάλιστα κρυφά μέσα στη νύκτα. Πόσο μάλλον ένα μικρό παιδί.

Αναφορές σε σχολεία
Ένα παράδοξο που παρατηρείται, είναι ότι αναφέρονται κρυφά σχολεία ακόμα και σε περιοχές όπου υπήρχαν ιερατικές ή ανώτερες σχολές και οι οποίες μάλιστα λειτουργούσαν νόμιμα. Ακόμα ορισμένα από αυτά τοποθετούνται τώρα μέσα σε οθωμανικά κάστρα, όπως στα κάστρα της Κορώνης και του Άργους!

Σε άρθρο για τον Δήμο Εμμανουήλ Παπά, του Δήμου Σερρών (www.darnakas.gr), αναφέρεται ότι στον Δήμο λειτουργούσαν σχολεία από το 1800. «Η πόλη των Σερρών (…) είχε καταστεί το πνευματικό κέντρο της Βορείου Ελλάδας, πράγμα που έδωσε αφορμή στον Τούρκο γεωγράφο Χατζή-Κάλφα να την ονομάσει "Πόλη των Σοφών". Αναφέρεται επίσης η λειτουργία πέραν των 72 Δημοτικών Σχολείων.

Κατάλογος σχολείων
Εκτός από αυτά που αναφέρονται πιο πάνω, είναι καταγραμμένα και πολλά άλλα που λειτουργούσαν από το 1600 και μετέπειτα. Θα παραθέσουμε κάποια από αυτά, αφού ο χώρος δεν επιτρέπει να επεκταθούμε.
Στην περιοχή της Ηπείρου υπήρχαν 3 σχολές, των Ιωαννίνων, των Ζαγοροχωρίων και του Μετσόβου, στην περιοχή της Θεσσαλίας υπήρχαν 6 σχολές των Τρικάλων, Καλαμπάκας, Τιρνάβου, Τσαριτσάνης, Αμπελακίων και Ζαγοράς, στην περιοχή της Μακεδονίας υπήρχαν 7 σχολές της Θεσσαλονίκης, Βέροιας, Σιατίστης, Μοσχοπόλεως, Κοζάνης, Σερρών και Αγίου Όρους, στην περιοχή της Θράκης υπήρχαν 3 σχολές της
Αδριανουπόλεως, Φιλιππουπόλεως και Βελεσών, στην περιοχή της Πελοποννήσου υπήρχαν 5 σχολές του Ναυπλίου, Πατρών, Τριπόλεως, Δημητσάνας και Καλαμάτας, στην Στερεά Ελλάδα υπήρχαν 12 σχολές  των Αθηνών, Θηβών, Λεβαδιάς, Λαμίας, Υπάτης, Βραγγιανών, Αγράφων, Καρπενησίου, Αμφίσσης, Σιγδίτσας, Μεσολογγίου και Άρτας. στα νησιά υπήρχαν 14 σχολές στην Νάξο, Σίφνου, Σκοπέλου, Πάτμου, Μυτιλήνης, Σάμου, Ρόδου, Κέρκυρας, Ζακύνθου, Κεφαλονιάς, Χίου, Κυθήρων, Ηρακλείου και Κύπρου.  Υπάρχουν επίσης καταγραμμένες άλλες 18 σχολές στην περιοχή της Θράκης, ιδρυμένες από το 1550 μέχρι το 1888.
Επίσης, λειτουργούσαν κανονικά τουλάχιστον 14 ελληνικές σχολές στο εξωτερικό: Αλεξάνδρεια, Ιεροσόλυμα, Κωνσταντινούπολη, Τραπεζούντα, Σινώπη, Βενετία, Λιβόρνο, Τεργέστη, Παρίσι, Μόσχα, Ιάσιο, Τεργοβιτσίο, Βουκουρέστι και Σινά. (βλ. «Η εκκλησία στον αγώνα της ελευθερίας 1453», Κ. Βοβολινής, 1953).
Σύμφωνα με τους μελετητές, στις αρχές του 18ου αιώνα σε ολόκληρη τη Βαλκανική Χερσόνησο και στην Κωνσταντινούπολη λειτουργούσαν έξι με επτά ελληνικά σχολεία. Παραμονές, όμως, της Επανάστασης είχαν ξεπεράσει τις δυο χιλιάδες.

Σχολεία στην Κύπρο
Η Κύπρος δεν μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση στον τομέα αυτό.
Λειτουργούσαν με πρωτοβουλίες της Εκκλησίας και οι πρώτες σαφείς ενδείξεις ανάγονται στα τέλη του 16ου αιώνα. Από τον 18ο αιώνα, στα μεγάλα μοναστήρια της Κύπρου, όπως εκείνα του Κύκκου και του Μαχαιρά, λειτουργούσαν σχολές ενώ σε πολλά άλλα μαρτυρείται ότι λειτουργούσαν σχολές τουλάχιστον από τα τέλη του 18ου αιώνα. Π.χ. το 1591 ο λόγιος ιερομόναχος Λεόντιος Ευστράτιος από το χωριό Κοιλάνι, ιδρύει σχολή στη Λευκωσία, σύμφωνα με τον Άντρο Παυλίδη.
Τον 16ο αιώνα λειτουργούσαν επίσης τα "Σπουδάσια" Αμμοχώστου από όπου είχε αποφοιτήσει ο Σολομών Ροδινός, πατέρας του Νεοφύτου Ροδινού.
Το 1733 ιδρύθηκε στη Λάρνακα η Σχολή του διακόνου Φιλοθέου, ενώ το 1741 ο αρχιεπίσκοπος Φιλόθεος ίδρυσε στη ΛευκωσίαName=hnicosia; HotwordStyle=BookDefault;  την Ελληνικήν Σχολήν.  
Μαρτυρείται όμως η ύπαρξη σχολείων και αργότερα, ενώ από το 1812 άρχισε τη λειτουργία της, στη ΛευκωσίαName=hnicosia; HotwordStyle=BookDefault;  η Ελληνική Σχολή την οποία ίδρυσε ο εθνομάρτυρας Κυπριανός (1810-1821). Στη Λεμεσό ιδρύθηκε επίσης Ελληνική Σχολή το 1819.
Μετά τα Ιουλιανά του 1821 ιδρύθηκαν και λειτούργησαν πολλά σχολεία στις πόλεις και στα χωριά, πάντοτε με πρωτοβουλία και ευθύνη της Εκκλησίας. Όπως σημειώνει ο φιλόλογος Ανδρέας Χατζηθωμάς («ΧΡΟΝΙΚΟ» εφ. Πολίτης, 21 Σεπτ. 2003, τ.120.), «Προτού περάσει η Κύπρος στα χέρια των Άγγλων το 1878 καταγράφηκαν 83 ελληνικά σχολεία και 65 μωαμεθανικά».

Κατά συνέπεια, με όλη αυτή τη δραστηριότητα, δεν δικαιολογείται η ύπαρξη μυστικών ή κρυφών σχολειών.