Κλείνουν φέτος 54 χρόνια από την έναρξη του αγώνα της ΕΟΚΑ.
Με αυτή την ευκαιρία θα καταθέσω τις προσωπικές μου απόψεις γύρω από αυτήν την επέτειο.
Αν και ξέρω ότι κάποιοι δεν θα λάβουν υπόψη αυτή την εισαγωγή, δηλώνω ξεκάθαρα ότι σε όλους όσοι αγωνίστηκαν ανήκει ύψιστη τιμή, ιδιαίτερα σε όσους έδωσαν τη ζωή τους για εκείνο τον αγώνα.
Τα όσα θα ακολουθήσουν αφορούν την πολιτική πτυχή του θέματος και όχι την δράση του καθενός ξεχωριστά.
___________________________________________________
Μπαίνοντας αμέσως στην ουσία, δηλώνω ότι προσωπικά θεωρώ πως οι πρώτες εκρήξεις που συγκλόνιζαν την Κύπρο τα ξημερώματα της 1ης Απριλίου 1955 γκρέμιζαν για πάντα το όνειρο της ένωσης.
Εξηγώ αμέσως (έστω και συνοπτικά) πού στηρίζω τον ισχυρισμό μου.
Κατά τον σχεδιασμό του ένοπλου αγώνα έγιναν λάθη, υπήρξαν λάθος εκτιμήσεις και δεν ζυγίστηκαν καθόλου τα δεδομένα. Δηλαδή:
1. Επιλέχθηκε να αρχίσει ο ένοπλος αγώνας σε λάθος χρονική στιγμή διότι:
Α) Η Ελλάδα δεν μπορούσε να βοηθήσει για τους εξής αντικειμενικούς λόγους:
i. Μόλις είχε βγει από την περίοδο της κατοχής και από ένα αιματηρό και καταστροφικό από κάθε άποψη εμφύλιο πόλεμο.
ii. Εξαρτιόταν άμεσα από το δίπολο Αγγλία – ΗΠΑ. Η ρήση που λέχθηκε στο Μακάριο ότι η Ελλάς αναπνέει με δύο πνεύμονας, τον με αμερικανικόν τον δε βρετανικόν, και ότι ένα ένοπλο εγχείρημα στην Κύπρο με την εμπλοκή της Ελλάδας θα σήμαινε ότι η Ελλάδα θα πέθαινε από ασφυξία, ήταν απόλυτα ορθό και δικαιολογημένο.
Β) Οι πολιτικές και στρατιωτικές εξελίξεις δεν επέτρεπαν την ανάληψη ενός ένοπλου εγχειρήματος διότι:
iii. Η κρίση στο Σουέζ (η εκδίωξη των Βρετανών) βρισκόταν στο ζενίθ της και η Κύπρος αποχτούσε ακόμα μεγαλύτερη πολιτική, στρατηγική και στρατιωτική σημασία για την Βρετανία και τα συμφέροντα της στην περιοχή.
iv. Τα συμφέροντα αυτά ήταν άμεσα συνυφασμένα με τα συμφέροντα των δυτικών οι οποίοι επίσης δεν θα επέτρεπαν – ιδιαίτερα στη συγκεκριμένη χρονική στιγμή – να αλλάξει το ισοζύγιο στην περιοχή, μέσα στη δύνη του ψυχρού πολέμου και να κινδυνεύσει η ισορροπία αλλά και η ασφάλεια της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ.
2. Δεν λήφθηκαν υπόψη μια σειρά από παράγοντες:
1. Πρώτα και κύρια η δυνατότητα της Ελλάδας να στηρίξει την ενέργεια.
2. Δεν εκτιμήθηκε κατάλληλα η ισχύς της βρετανικής αντίδρασης, ειδικότερα στο διπλωματικό τομέα.
3. Δεν λήφθηκε καθόλου υπόψη ο τρόπος αντίδρασης του τουρκικού παράγοντα και ιδιαίτερα των τ/κυπρίων που από το 1931 προειδοποιούσαν ότι δεν θα δεχθούν το ενδεχόμενο ένωσης της Κύπρου με την Ελλάδα.
4. Η στάση και τα επιχειρήματα της αριστεράς που ήταν δεδηλωμένα εναντίον μιας ένοπλης προσπάθειας για συγκεκριμένους λόγους.
3. Ξεκίνησε ένας αγώνας χωρίς ξεκάθαρο ή έστω συμφωνημένο τρόπο δράσης. Είχε προηγηθεί η έντονη διαμάχη μεταξύ Μακαρίου και Γρίβα που παρολίγο να τινάξει τα πάντα στον αέρα.
Ο Μακάριος υποστήριζε να γίνουν δολιοφθορές, ενώ ο Γρίβας υποστήριζε κανονικό ανταρτοπόλεμο.
Έφτασε μάλιστα ο Γρίβας μέχρι του σημείου να απειλεί ότι θα απομονώσει τον Μακάριο, πριν ακόμα αρχίσει ο αγώνας.
Ξεκίνησε ο ένοπλος αγώνας εναντίον των Άγγλων με διάτρητο το θέμα ασφάλειας και πληροφοριών με αποτέλεσμα οι Άγγλοι να γνωρίζουν πολλά από τα τεκταινόμενα:
- Από το φθινόπωρο οι Άγγλοι γνώριζαν για την παρουσία του Γρίβα στην Κύπρο.
- Γνώριζαν για την προμήθεια οπλισμού και άλλου στρατιωτικού υλικού, εξ’ ου και η σύλληψη του ιστιοφόρου Άγιος Γεώργιος.
- Ήξεραν για την εμπλοκή του Μακαρίου στην ΕΟΚΑ την οποίαν μπόρεσαν να αποδείξουν (με συνέπεια να τον εξορίσουν) με την ανακάλυψη – μετά από προδοσία – του «Ημερολογίου» του Γρίβα.
- Από την πρώτη στιγμή μέσα στην οργάνωση υπήρχαν καταδότες. Είναι χαρακτηριστικό ότι από τις πρώτες μέρες ο Διγενής αναφέρει ότι στους κόλπους της οργάνωσης στη Λεμεσό υπάρχει προδότης.
4. Από την πρώτη στιγμή υπήρξε διχασμός σε προδότες και πατριώτες.
Η επιλογή των αγωνιστών έγινε μόνο από τη δεξιά παράταξη και ειδικότερα από την ΟΧΕΝ και τη ΣΕΚ.
Ο διαχωρισμός των πολιτών υπήρξε κάθετος και άρχισε να δημιουργείται μια συγκρουσιακή κατάσταση.
«Η μύησις νέων προσώπων θα περιορισθεί εις τους εθνικόφρονας, οι οποίοι είναι δεδοκιμασμένοι και άξιοι εμπιστοσύνης» .[1]
«Δεν πρέπει να επιζητηθή ο ΑΡΙΘΜΟΣ αλλά το ποιόν. Η μύησις θα περιορισθεί εις απολύτως εθνικόφρονας και εκ τούτων εις τους δεδοκιμασμένους…». (σ.σ. η λέξη ΑΡΙΘΜΟΣ με κεφαλαία γράμματα είναι στο κείμενο). [2]
Κάθε αντίθετη φωνή θεωρείτο προδοσία και αυτό ενίσχυαν και οι εμμονές του Γρίβα που θεωρούσε ως αξίωμα πως η αριστερά είναι προδοτική.
_______________________________________________
Αμέσως μετά την έναρξη του αγώνα φάνηκε το αδιέξοδο της ένοπλης επιλογής.
Οι Άγγλοι ρίχνουν στο παιχνίδι την (ελεγχόμενη) Ελλάδα και την Τουρκία.
Αυτόματα τα ζήτημα μετατράπηκε σε ελληνοτουρκικό.
Η κυπριακή συμμετοχή εξαφανίζεται με την εξορία του Μακαρίου και το πρόβλημα οδηγείται σε ενδο-οικογενειακή διευθέτηση…
Αποτέλεσμα αυτού ήταν ο ενταφιασμός της ένωσης.
Παράλληλα αποτρέπεται (προσωρινά) ο κίνδυνος της τριχοτόμησης με την κατάληξη σε μια μέση λύση, την ανεξαρτησία.
_____________________________________________
Η στάση της αριστεράς
Η κυπριακή αριστερά ήταν εξ αρχής ενάντια στο ενδεχόμενο ένοπλου αγώνα.
Και ο λόγος ήταν διότι πίστευε ότι πως ένα τέτοιο εγχείρημα θα ενέπλεκε την Κύπρο σε περιπέτειες που δεν θα είχαν καλό αποτέλεσμα.
Ενδεικτική είναι η αναφορά στην ανακοίνωση της 2ας Απριλίου 1955:
«Αδίστακτα όμως το ΑΚΕΛ λέγει: αυτού του είδους η δραστηριότητα μονάχα ζημιά μπορεί να προκαλέσει στον Κυπριακό αγώνα».[3]
Αυτή θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μια προφητική αναφορά. Είναι όμως και δείγμα ότι η κριτική στον ένοπλο αγώνα, δεν έγινε εκ των υστέρων – όπως υποβάλλουν κάποιοι - αλλά την ώρα που ξεκινούσε.
Ο Γρίβας ξεκαθαρίζει από την αρχή ότι ανάμεσα στους στόχους του είναι και οι κομμουνιστές:
Στις 19 Απριλίου 1955 ο Γρίβας σημειώνει στο «Ημερολόγιο» του: «Με απασχολεί σήμερον σοβαρώς το ζήτημα καταπνίξεως πάσης κομμουνιστικής κινήσεως» .
Για να συμπληρώσει στις 28 του ίδιου μήνα:
«Προσπαθώ [να] αντιμετωπίσω [την] κατάστασιν εναντίον [των] κομμουνιστών δια προχείρων μέσων μέχρι εξευρέσεως καταλλήλων προσώπων. Δυστυχώς δεν ευρίσκω πρόσωπα, λιπόψυχοι οι πλείστοι» .
Γράμμα του εθναρχευοντος Άνθιμου προς τον Α. Αζίνα. Ήταν Οκτώβριος του 1957. Στις 21 Ιανουαρίου 1958 πέφτουν οι πρώτοι νεκροί του οργίου τρομοκρατίας ενάντια στην Αριστερά.
Η αναφορά αυτή, ότι προσπαθεί να βρει τα κατάλληλα πρόσωπα γι αυτή τη δουλειά, δείχνει ότι από την αρχή ο αρχηγός της ΕΟΚΑ στόχευε και την αριστερά.
Στο μεταξύ, οι Άγγλοι στις 13 του Δεκέμβρη 1955 κήρυξαν το ΑΚΕΛ εκτός νόμου συλλαμβάνοντας μέλη και στελέχη του.
Η εκδήλωση της αντικομμουνιστικής δράσης του Γρίβα θα εκδηλωθεί δυναμικά το 1958.
Την ίδια ώρα θα ενταθεί και ο πόλεμος εναντίων των αριστερών Τ/κύπριων από την ΤΜΤ.
Χρησιμοποίησαν και οι δύο πλευρές τα ίδια μέσα και την ίδια φρασεολογία για να κτυπήσουν την αριστερά.
Ωστόσο παρά την προσπάθεια, τίποτε απ’ όσα κατηγορείται η Αριστερά δεν έχει αποδειχθεί μέχρι σήμερα.
Όμως αυτό αποτελεί από μόνο του ένα ξεχωριστό κεφάλαιο το οποίο θα συζητήσουμε κάποια άλλη στιγμή.
____________________________________________
Το αποτέλεσμα του αγώνα της ΕΟΚΑ ήταν στο τέλος ο εγκλωβισμός των Ε/κυπρίων αντί των Άγγλων.
Από τις πρώτες μέρες τους αγώνα ο στόχος της ένωσης είχε χαθεί. Οι δολοπλοκίες της αγγλικής διπλωματίας οδήγησαν τα πράγματα στο σημείο που εκείνες ήθελαν.
Έτσι, περνώντας «ξυστά» από την τριχοτόμηση, φτάσαμε τελικά σε μια κουτσουρεμένη ανεξαρτησία.
Μια ανεξαρτησία και ένα κράτος που όπως φάνηκε σύντομα, κανένας δεν πίστεψε σε αυτό.
Τα υπόλοιπα, λίγο πολύ είναι γνωστά…
_________________________________________
Σημειώσεις:
1. Γ. Γρίβα Διγενή «ΧΡΟΝΙΚΟ Αγώνος ΕΟΚΑ 1955 – 1959», μέρος Α΄, σελ. 3.
2. «Το Ημερολόγιον του Γρίβα», Λευκωσία 1957, σελ. 34.
3. Ανακοίνωση ΑΚΕΛ 1η Απριλίου 1955.